Współczesna wieś nie może istnieć bez młodego pokolenia – to ono stanowi fundament przyszłości rolnictwa, innowacyjności, lokalnej wspólnoty i społecznego kapitału terenów wiejskich. To także od ich wyborów, wartości i aspiracji zależy, czy obszary wiejskie będą się rozwijać dynamicznie, czy pozostaną na marginesie zmian społeczno-gospodarczych. Jednak młodzież wiejska stoi dziś przed licznymi wyzwaniami, które wymagają nie tylko analizy i diagnozy, ale przede wszystkim – realnego wsparcia, dialogu i wdrażania systemowych rozwiązań.

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że rolnictwo w Polsce wciąż boryka się z problemem starzenia się kadry – średni wiek rolnika to ponad 50 lat (GUS, 2022). Jednocześnie młodzież z terenów wiejskich często migruje do miast lub za granicę, co pogłębia proces wyludniania i stagnacji wielu obszarów wiejskich. Dlatego tak ważne jest, aby stworzyć warunki, w których młodzi ludzie będą chcieli nie tylko pozostać na wsi, ale także aktywnie ją rozwijać – społecznie, gospodarczo i technologicznie, traktując jako swoje miejsce do życia i rozwoju zawodowego.

To właśnie młodzi rolnicy są bardziej otwarci na innowacje, nowe metody gospodarowania, agroturystykę, rolnictwo zrównoważone czy cyfryzację produkcji rolnej (Europejska Sieć WPR, 2023). Młodzi ludzie angażujący się w życie społeczne na poziomie lokalnym często stają się liderami zmiany – zakładają kooperatywy, inicjują lokalne projekty, promują dziedzictwo kulturowe i wspierają zrównoważony rozwój.

Z raportu „Analiza dostępnych badań i danych na temat młodzieży na obszarach wiejskich” (opracowanego przez Barbarę Zajączkowską na zlecenie Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Warszawie) wyłania się obraz młodego pokolenia pełnego ambicji, gotowego do działania, ale także świadomego wyzwań stojących przed wsią i rolnictwem. Młodzi ludzie podkreślają, że życie na wsi jest dla nich ważne – ze względu na bliskość rodziny, natury, poczucie wspólnoty i wolności. Jednak ich przywiązanie do tych wartości nie oznacza bezkrytycznej akceptacji status quo – wręcz przeciwnie, oczekują zmian, które umożliwią im rozwój osobisty, zawodowy i społeczny.

Młodzież wiejska to grupa balansująca między nowoczesnością a tradycją, która z jednej strony aspiruje do lepszego życia, z drugiej ceni to, co lokalne i znane. To pokolenie, które potrzebuje wsparcia w wyrównywaniu szans, szczególnie w zakresie edukacji, mobilności i dbania o zdrowie, w tym psychiczne.

Raport opublikowany 5 lutego 2025 r. został wzbogacony o wywiady z ekspertami i liderami młodzieżowymi – m.in. ze Związku Młodzieży Wiejskiej (ZMW). Wskazuje on, że młodzież oczekuje traktowania z szacunkiem, podmiotowo, jako równorzędnych partnerów w procesach decyzyjnych – a nie jako biernych odbiorców polityk czy uczestników fasadowych konsultacji.

Największym wyzwaniem, z jakim mierzy się młodzież na wsi, jest ograniczony dostęp do wysokiej jakości edukacji, usług publicznych oraz kultury. W wielu regionach brakuje szkół średnich, transportu publicznego czy nowoczesnych przestrzeni do spędzania wolnego czasu.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS, 2023), około 37% młodych ludzi z terenów wiejskich decyduje się na migrację do miast w celach edukacyjnych lub zawodowych, a tylko niewielka ich część wraca po zdobyciu wykształcenia.

Podczas warsztatów „Jakiej wsi chcemy?” zorganizowanych przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Warszawie w ramach Europejskiego Kongresu Odnowy i Rozwoju Wsi w maju 2025 r. w Poznaniu, młodzież ze szkół rolniczych z całej Polski pracowała nad diagnozą najważniejszych problemów oraz nad wypracowaniem rozwiązań. Wskazywano m.in. na:

• Rozwój osobisty i edukacja – większe możliwości rozwoju, inspiracji i poczucia sensu pozostania na wsi.
• Zaangażowanie społeczne młodzieży –  stworzenie przestrzeni do realnego wpływu i współdecydowania, podmiotowego traktowania przez osoby dorosłe.
• Nowoczesne rolnictwo i przedsiębiorczość –  zmiany wizerunku rolnictwa, pokazania go jako dynamicznej, nowoczesnej branży, uproszczenia przepisów.
• Ekologia i zrównoważony rozwój –  realnych, możliwych do wdrożenia rozwiązań proekologicznych na poziomie lokalnym.
• Przełamywanie stereotypów o młodzieży wiejskiej –  przełamania uprzedzeń, zarówno tych ze strony rówieśników z miast, jak i dorosłych na wsi.
• Relacje sąsiedzkie i integracja społeczna –  odbudowywania relacji międzyludzkich i sąsiedzkiego zaufania.
• Dostępność i infrastruktura –  przestrzeń do spotkań, budowania relacji, rozwoju zainteresowań, zwiększania dostępności, mobilności.
• Wizerunek wsi i komunikacja –  zmiany narracji o wsi w mediach i przestrzeni publicznej.

To pytanie nurtuje wielu decydentów i analityków. Badania pokazują, że wielu młodych ludzi nie chce opuszczać wsi – ale warunkiem ich pozostania jest poprawa jakości życia i stworzenie perspektyw rozwoju. Młodzież pragnie godnych warunków pracy, dobrej edukacji, sensownej oferty kulturalnej i możliwości współdecydowania o losach swojej społeczności. Co ważne, młodzi coraz częściej postrzegają rolnictwo jako branżę przyszłości – o ile będzie nowoczesna, zrównoważona i wspierana technologicznie.

Młodzi z terenów wiejskich są aktywnymi użytkownikami mediów społecznościowych – to ich główne narzędzie komunikacji, promocji działań i budowania sieci wsparcia. Coraz więcej z nich tworzy lokalne profile czy kanały na popularnych portalach społecznościowych, pokazując „inną wieś” – nowoczesną, ambitną i pełną energii. Coraz popularniejsze stają się podcasty oraz lokalne inicjatywy medialne tworzone przez samych młodych czy vlogi pokazujące codzienne życie na wsi. Młodzi chcą mówić własnym głosem, pokazywać realne życie i obalać stereotypy.

Europejska młodzież wiejska również zgłasza podobne potrzeby. W ramach Grupy Tematycznej „Gen Z: Liderzy odnowy pokoleniowej w rolnictwie”, działającej w ramach Europejskiej Sieci WPR, młodzi z Europy wskazali 7 kluczowych obszarów do poprawy:

1. Edukacja i rozwój kompetencji.
2. Dostęp do ziemi i rynków.
3. Zrównoważony rozwój i cyfryzacja.
4. Równość i wizerunek rolnika.
5. Uproszczone płatności WPR.
6. Wzmocnienie lokalnych rynków żywności.
7. Realne zaangażowanie młodych w kształtowanie polityk.

Jednym z ważnych ogniw w kształtowaniu przyszłości młodzieży wiejskiej są szkoły rolnicze, które wciąż odgrywają istotną rolę w lokalnych społecznościach. Choć kojarzone głównie z tradycyjnym rolnictwem, coraz częściej stają się miejscem nowoczesnej edukacji zawodowej, oferując kierunki związane z agrobiznesem, technologiami rolniczymi, przetwórstwem spożywczym czy odnawialnymi źródłami energii.

Wzmacnianie szkół rolniczych – zarówno pod względem infrastruktury, jak i oferty edukacyjnej – może stać się jednym z kluczowych narzędzi w zatrzymywaniu młodych ludzi na wsi i przygotowywaniu ich do świadomego, nowoczesnego gospodarowania w swoim regionie.
 

Jedną z ważniejszych organizacji wspierających młodzież wiejską w Polsce jest Związek Młodzieży Wiejskiej (ZMW) istniejący od 1928 roku. ZMW zrzesza młodych ludzi z terenów wiejskich i małych miast, oferując im:

• działalność edukacyjną i obywatelską,
• warsztaty i szkolenia z zakresu przedsiębiorczości, ekologii,
• projekty krajowe i międzynarodowe,
• działania kulturalne i sportowe.

Partnerami tych działań są również: Centrum Doradztwa Rolniczego, Lokalne Grupy Działania, szkoły rolnicze oraz organizacje społeczne działające w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW+).

ZMW prowadzi również inicjatywy wspierające udział młodych ludzi w debacie publicznej, kształtując ich jako aktywnych obywateli i przyszłych liderów społeczności wiejskich.

---

Przykłady innych inicjatywy i instytucji:

• Centrum Doradztwa Rolniczego – prowadzi warsztaty, analizy i projekty z udziałem młodzieży, wspiera też liderów młodego pokolenia w rolnictwie.
• Koła Gospodyń Wiejskich – coraz częściej otwarte na młode osoby, dające im przestrzeń do działań lokalnych, także poprzez programy finansowane z ARiMR.
• Europejska Sieć WPR – w ramach tematycznych grup roboczych, np. „Gen Z”, promuje włączanie młodzieży do kształtowania polityki rolnej i wiejskiej.
• Lokalne Grupy Działania, samorządy lokalne i młodzieżowe rady gmin
• LEADER Youth Community YOUTH IN LEADER  – aktywna grupa w ramach szerszej inicjatywy LEADER, której celem jest umożliwienie młodym ludziom odgrywania aktywnej roli w kształtowaniu ich przyszłości na obszarach wiejskich.

Obecność i aktywność organizacji młodzieżowych to nie tylko narzędzie rozwoju, ale również przestrzeń integracji, budowania tożsamości wiejskiej, rozwijania kompetencji miękkich i społecznych. Dają one młodym realne poczucie sprawczości – uczą, że zmiana może zacząć się lokalnie, a ich głos ma znaczenie nie tylko dziś, ale i dla przyszłych pokoleń.

1. Inspiracji i realnych możliwości rozwoju zawodowego i osobistego.
2. Przestrzeni do decydowania i współtworzenia lokalnej polityki.
3. Nowoczesnej edukacji, praktyki zawodowej i kontaktu z innowacjami.
4. Dostępu do ziemi, wsparcia finansowego i uproszczenia przepisów.
5. Nowej narracji o wsi – jako miejscu nowoczesnym, otwartym i zrównoważonym.

---

Młodzież wiejska to nie „grupa do zagospodarowania” – to realni aktorzy zmian. W ich głosie słychać odwagę, troskę o środowisko, chęć współpracy i odpowiedzialność za przyszłość. Dlatego każda polityka rozwoju wsi, każda reforma edukacyjna czy rolnicza musi zawierać komponent młodzieżowy – nie jako dodatek, ale jako fundament.

Kochamy życie na wsi  – młodzi uczestnicy warsztatu w Poznaniu.