Kochamy życie na wsi – to zdanie zostało zapisane na jednym z plakatów przez uczestników warsztatu dla młodzieży pt. „Jakiej wsi chcemy?” Warsztaty odbyły się w trakcie Europejskiego Kongresu Odnowy i Rozwoju Wsi w Poznaniu, 8 maja 2025 roku.  

Spotkanie zgromadziło ponad 70 uczniów i uczennic ze szkół rolniczych z całej Polski, którzy wspólnie wypracowywali pomysły na działania, możliwe do zrealizowania we własnych wsiach, zastanawiali się nad tym czego potrzebują i na co mają wpływ. Celem spotkania było wspólne określenie wyzwań i kierunków działań ważnych z perspektywy młodych ludzi. 

Warsztat został zaprojektowany jako proces angażujący i partycypacyjny, łączący refleksję, wiedzę ekspercką i aktywne zaangażowanie młodzieży. Uczestnicy i uczestniczki wysłuchali dwóch krótkich prezentacji: o wpływie zmian klimatycznych na życie na wsi oraz o wynikach badań dotyczących postrzegania życia na wsi przez młodych ludzi. Każde wystąpienie było źródłem inspiracji i punktem wyjścia do rozmów w parach i małych grupach – o tym, co dla młodzieży jest dziś najtrudniejsze, czego im brakuje, jakie zmiany uważają za potrzebne i co jest niewykorzystanym potencjałem w ich środowisku.

W kolejnej części uczestnicy i uczestniczki sami wybrali temat do dalszej pracy. Przy 10 stolikach tematycznych równolegle toczyły się rozmowy - młodzi wskazywali czego potrzebują i generowali pomysły na konkretne działania zmieniające ich otoczenie i kształtujące przyszłość. Plakaty, które powstały jako efekt tych prac, były punktem wyjścia do wspólnej prezentacji i rozmowy podsumowującej.

Dla młodych ważne były poniższe tematy, dla których wskazywali swoje potrzeby i szukali rozwiązań, które poprawią ich jakość życia na wsi i umożliwią komfortowy rozwój zawodowy.

Oto podsumowanie pracy w grupach:

Rozwój osobisty i edukacja

• Potrzeba: większych możliwości rozwoju, inspiracji i poczucia sensu pozostania na wsi.
• Pomysły na działania: więcej inspirujących zajęć w szkołach, wprowadzenie projektów edukacyjnych w szkołach pokazujących nowoczesne oblicze wsi i rolnictwa, spotkania z osobami/rolnikami „którzy coś osiągnęli”, wizyty studyjne krajowe i zagraniczne

Zaangażowanie społeczne młodzieży

• Potrzeba: stworzenia przestrzeni do realnego wpływu i współdecydowania, podmiotowego traktowania przez osoby dorosłe.
• Pomysły na działania: młodzieżowe rady gminy, dni młodzieży w gminie, wspólne działania międzypokoleniowe, wydarzenia i akcje organizowane przez młodych, możliwość promocji w lokalnych mediach.

Nowoczesne rolnictwo i przedsiębiorczość

• Potrzeba: zmiany wizerunku rolnictwa – pokazania go jako dynamicznej, nowoczesnej branży, uproszczenia przepisów.
• Pomysły na działania: promocja młodych rolników, przedstawianie wsi jako miejsca nowoczesnego i rozwijającego, filmy edukacyjne, wizyty studyjne polskie i zagraniczne, organizowanie wydarzeń w lokalnych społecznościach (np. targi, spotkania rolnik-konsument).

Ekologia i zrównoważony rozwój

• Potrzeba: realnych, możliwych do wdrożenia rozwiązań proekologicznych na poziomie lokalnym.
• Pomysły: działania edukacyjne dla mieszkańców, wdrażanie płodozmianu i międzyplonu, wykorzystanie energii odnawialnej, turyści angażujący się w akcje zalesiania na wsiach.

Przełamywanie stereotypów o młodzieży wiejskiej

• Potrzeba: przełamania uprzedzeń – zarówno tych ze strony rówieśników z miast, jak i dorosłych na wsi.
• Pomysły:   wizyty studyjne osób z miast na wsiach („Erasmus na wsi”), spotkania i projekty młodzieży wiejskiej i miejskiej, warsztaty o tym „jak jest naprawdę”, promocja aktywnych postaw młodych ludzi z terenów wiejskich.

Relacje sąsiedzkie i integracja społeczna

• Potrzeba: odbudowywania relacji międzyludzkich i sąsiedzkiego zaufania.
• Pomysły: sąsiedzkie spółdzielnie skupione wokół konkretnego działania, rozwiązania problemu (np., współdzielenie maszyn rolniczych), integracyjne wydarzenia lokalne, działania wzmacniające więzi i zaufanie, wspólne inicjatywy sąsiedzkie (np. „dzień sąsiada”), integracja międzywioskowa (imprezy plenerowe, ale też wspólne projekty promujące region).

 Dostępność i infrastruktura

• Potrzeba: przestrzeni do spotkań, budowania relacji, rozwoju zainteresowań, zwiększania dostępności, mobilności. 
• Pomysły: lepsza komunikacja publiczna, budowa placów spotkań i miejsc rekreacji, wsparcie dla świetlic wiejskich, poprawa estetyki przestrzeni wspólnych.

Wizerunek wsi i komunikacja

• Potrzeba: zmiany narracji o wsi w mediach i przestrzeni publicznej.
• Pomysły: tworzenie własnych mediów (np. podcasty, profile społecznościowe osób ze wsi), konkursy i akcje promujące pozytywne aspekty życia na wsi.

• Mocno wybrzmiały napięcia, z jakimi mierzą się młodzi ludzie – dotyczące godzenia działań proekologicznych z rzeczywistością życia i pracy na wsi. Chcą dbać o klimat i środowisko, ale jednocześnie pragną żyć godnie, traktując rolnictwo jako realne źródło dochodu i utrzymania. Mają poczucie, że dziś te dwa cele często się wykluczają – i czują się uwięzieni pomiędzy nimi.
• Młodzi chcą być traktowani podmiotowo i mieć realny wpływ na decyzje dotyczące ich otoczenia, a nie brać udział w fasadowych formach partycypacji – takich jak na przykład niektóre rady młodzieżowe pozbawione rzeczywistej sprawczości.
• Czują dużą potrzebę budowania relacji, rozumieją znaczenie lokalnej, sąsiedzkiej współpracy i dostrzegają wartość zrzeszania się. To przynosi nie tylko poprawę codziennego komfortu życia, ale także realną pomoc w efektywnym prowadzeniu gospodarstwa.
• Młodzi bardzo potrzebują inspiracji do działania, które pozwoli im łączyć troskę o środowisko z realiami życia na wsi. Szczególnie ważne są dla nich szkoły – jako miejsca, które powinny inspirować i oferować kontakt z praktyką i przygotowanie do dalszej drogi zawodowej. Propozycją mogłyby być właśnie zagraniczne i krajowe wyjazdy studyjne do modelowych gospodarstw (demonstracyjnych); organizowane w szkołach spotkania z ludźmi, którzy odnieśli sukces na obszarach wiejskich np. rolnikami, którzy stosują proekologiczne praktyki i są w stanie pokazać młodzieży, że te rozwiązania opłacają się także finansowo.
• Wybrzmiewa silna potrzeba wzmacniania własnej wartości, widoczności i pokazywania swojego świata innym. Młodzi są dumni z tego, że mieszkają na wsi, a jednocześnie czują, że ich rówieśnicy z miast często nie znają realiów życia wiejskiego i nie rozumieją ich doświadczeń. Padło zdanie, że ludzie ze wsi lepiej rozumieją jak wygląda życie w mieście, niż ci z miasta rozumieją jak wygląda życie na wsi. Młodzież chce pokazywać siebie, być rozumiana i mieć możliwość spotkania z osobami z innych środowisk, kultur czy „baniek”. Takie spotkania – prowadzone z uważnością i ciekawością – są według nich warunkiem wzajemnego zrozumienia i przełamywania stereotypów. Widać w tym dużą przestrzeń do dialogu oraz do realizowania działań, które pozwolą tym dwóm światom – miejskiemu i wiejskiemu – lepiej się poznać.

Warsztaty przygotowały i poprowadziły facylitatorki Magdalena Tędziagolska i Anna Żelazowska Kosiorek.

Wystąpienie dotyczące wpływu zmian klimatu na życie na wsi przeprowadził Maciej Babski zootechnik, nauczyciel, właściciel gospodarstwa rolnego. Opowiedział m.in. znaczeniu i historii rolnictwa, o zagrożeniach dla terenów rolniczych związanych z  utratą a bioróżnorodności, złą gospodarką wodną i wielkotowarową hodowlą zwierząt, o dostępnych metodach zwiększania bioróżnorodności i ochrony zasobów wodnych.

Wystąpienie prezentujące wyniki badań dotyczących postrzegania życia na wsi przez młodych ludzi wygłosiła Barbara Zajączkowska – badaczka i antropolożka.  Zaprezentowała fragment  badania desk research realizowanego przez JC KSOW - Analiza dostępnych badań i danych na temat młodzieży na obszarach wiejskich. Odniosła się do wartości ważnych dla młodych mieszkańców wsi – rodziny, przyjaciół, kościoła, wolności, dobrostanu psychicznego (różnic w tych aspektach miedzy wsią a miastem) oraz do tego jak ważna dla młodych mieszkańców jest wieś.

---

Spotkanie zostało zorganizowane przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, oddział w Warszawie, w ramach projektu wpisanego do planu operacyjnego jednostki centralnej Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2024-2025.