Europejska Wizja Obszarów Wiejskich to inicjatywa Komisji Europejskiej mająca pomóc w kształtowaniu przyszłości obszarów wiejskich w Unii Europejskiej do 2040 roku. Wizja ta uznaje obszary wiejskie za kluczowe dla społeczeństwa i gospodarki, zapewniające żywność, domy, miejsca pracy i wsparcie ekosystemów. Koncentruje się na ochronie i inwestowaniu w europejską wieś dla zapewnienia jej zrównoważonej przyszłości.

Podstawą wizji jest plan działania obejmujący 30 działań realizowanych przez 14 departamentów Komisji Europejskiej. Opiera się na czterech filarach, które w zamierzeniu służą uzyskaniu: silniejszych, lepiej połączonych, odpornych i zamożnych obszarów wiejskich. Zostanie to osiągnięte poprzez między innymi wzmocnienie struktury społeczno-gospodarczej społeczności wiejskich, poprawę łączności i infrastruktury, zwiększenie odporności na wyzwania takie jak zmiana klimatu oraz zapewnienie dobrobytu gospodarczego i zrównoważonego rozwoju.

Istotnym elementem wizji jest również Pakt na rzecz obszarów wiejskich. Stanowi on ramy dla współpracy między różnymi zainteresowanymi stronami, w tym rządami, organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorstwami i obywatelami. Ma trzy główne cele: wzmocnienie głosów wiejskich w ramach politycznej debaty, ułatwianie tworzenia sieci kontaktów i wzajemnego uczenia się oraz zachęcanie do podejmowania dobrowolnych wysiłków na rzecz osiągnięcia celów wizji.

Poglądy społeczności wiejskich, rolników i przedsiębiorstw mają zasadnicze znaczenie dla kształtowania kompleksowej wizji przyszłości obszarów wiejskich. Dlatego też, by zapewnić możliwość wymiany poglądów i informacji z zainteresowanymi stronami z obszarów wiejskich oraz nakreślić scenariusze dotyczące przyszłości obszarów wiejskich w UE, Komisja od samego początku współpracowała z Europejską Siecią na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD), krajowymi sieciami obszarów wiejskich i jednostkami wspierającymi oraz zaangażowanymi organizacjami.
 

Komisja przeprowadziła także otwarte konsultacje publiczne, umożliwiając obywatelom, organizacjom pozarządowym i zainteresowanym stronom podzielenie się swoimi poglądami, doświadczeniami i oczekiwaniami w odniesieniu do długoterminowej wizji obszarów wiejskich UE. Zapewniła także pakiet warsztatów, by zachęcić grupy mieszkańców obszarów wiejskich do zastanowienia się nad ich własną wizją przyszłości, by uwzględnić ich poglądy w tym projekcie. W efekcie zorganizowano 170 warsztatów w 19 krajach UE, w których uczestniczyło ponad 3 000 mieszkańców obszarów wiejskich. Ich wyniki podsumowano w raporcie ENRD Rural Voices z czerwca 2021 roku.

Powyższe wyniki zostały przedstawione podczas Tygodnia Wizji Obszarów Wiejskich, zorganizowanego i wspieranego przez Europejską Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. To wydarzenie online stworzyło kolejną okazję do udziału, wymiany poglądów i wypowiedzenia się przez wszystkich zainteresowanych ożywieniem dyskusji na temat wzmocnienia obszarów wiejskich.

W specjalnym badaniu Eurobarometru nr 504, przeprowadzonym między 3 sierpnia a 15 września 2020 roku, zadano kilka pytań dotyczących sytuacji na obszarach wiejskich, zmian w latach 2009-2020 oraz celów rozwoju obszarów wiejskich.

Aż 95% respondentów wskazało, że rolnictwo i obszary wiejskie są ważne dla ich przyszłości.

Wartym uwagi badaniem, było również Flash Eurobarometr nr 491, przeprowadzone między 9 a 18 kwietnia 2021 roku, w którym oceniano, na jakich priorytetach powinna koncentrować się długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich UE. Najważniejsze ustalenia można podsumować następująco:

79% obywateli UE popiera uwzględnianie przez Unię obszarów wiejskich w decyzjach dotyczących wydatków ze środków publicznych;
65% obywateli UE uważa, że władze lokalne lub regionalne powinny mieć możliwość decydowania o sposobie wydatkowania unijnych środków;
44% obywateli wskazało rozwój transportu i sieci połączeń jako kluczową potrzebę obszarów wiejskich.

WPR a Wizja

W komunikacie w sprawie długoterminowej wizji obszarów wiejskich UE, przyjętym 30 czerwca 2021 r., Komisja Europejska zobowiązała się do podsumowania do połowy 2023 roku "działań przeprowadzonych i zaprogramowanych w ramach programów wsparcia dla obszarów wiejskich, finansowanych przez UE i państwa członkowskie w okresie programowania 2021-2027 w odniesieniu do WPR i funduszy polityki spójności". Jednocześnie zobowiązano się do "wskazania luk tam, gdzie jest to konieczne".

Zgodnie z obietnicą, w tym roku przedstawiono raport dotyczący wkładu WPR we wspieranie obszarów wiejskich w różnych wymiarach istotnych dla realizacji Długoterminowej wizji.
 

Publikacja koncentruje się na informacjach pochodzących z 28 krajowych Planów Strategicznych WPR, które zostały zatwierdzone do końca 2022 roku.  Uwzględniono w niej wszelkie planowane interwencje przewidywane przez państwa członkowskie, które mogą wspierać cztery bloki działań określonych w wizji obszarów wiejskich, czyli pracę na rzecz silniejszych, lepiej połączonych, odpornych i zamożnych obszarów wiejskich do 2040 roku.

Raport ma charakter czysto opisowy, przedstawiając informacje z PS WPR bez dostarczania analizy wyborów dokonanych przez państwa członkowskie. Dodatkowo, warto zaznaczyć, że w momencie jego przygotowywania (pierwsza połowa 2023 r.) wdrażanie krajowych dokumentów strategicznych dopiero się rozpoczynało. W związku z tym  dotyczy tego, co państwa członkowskie planują wdrożyć w przyszłości, bez uwzględnienia informacji na temat już zrealizowanych działań. Ponadto, raport opiera się na szerszym badaniu przedstawiającym treść 28 Planów Strategicznych, zgodnie z ramami prawnymi WPR zatwierdzonymi przed publikacją wizji obszarów wiejskich.

Będąc jedną z głównych polityk Unii Europejskiej, WPR przyczynia się do realizacji wielu celów. Choć skupiona głównie na sektorze rolnym, przyczynia się także do rozwoju obszarów wiejskich. Wyraźnie podkreśla to cel szczegółowy nr 8, wskazujący na promowanie zatrudnienia, wzrostu gospodarczego, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich.

Szacuje się, że około 8% (24,6 mld EUR) z całkowitej puli środków publicznych przeznaczonych na WPR w wysokości 307 mld EUR na lata 2023-2027 jest wyraźnie powiązanych z rozwojem obszarów wiejskich i bezpośrednio się do niego przyczynia.

Przeważająca część interwencji, a tym samym większa część całkowitego budżetu WPR, przyniesie obszarom wiejskim pośrednie korzyści. Nowy model wdrażania WPR umożliwił państwom członkowskim stworzenie strategii odpowiadających ich potrzebom, co dało możliwość opracowania szytych na miarę metod działania, służących zaspokojeniu najpilniejszych potrzeb europejskich wsi. Przeprowadzona analiza pokazuje, że na poziomie krajowym, WPR zapewnia swobodę i elastyczność w zakresie podejmowania każdego z wyzwań na wiele różnych sposobów.

Opierając się na wyborach dokonanych przez państwa członkowskie w krajowych Planach Strategicznych, najbardziej odpowiednie dla obszarów wiejskich wydają się działania zaprogramowane w ramach instrumentu rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Warto zauważyć, że wkład ten nie jest jeszcze w pełni widoczny, ponieważ lokalne strategie rozwoju są opracowywane w oparciu o oddolny sposób działania LEADER-a, a projekty z nich korzystające zostaną wybrane dopiero w 2023 i 2024 roku. W związku z tym wkład PS WPR w cztery bloki wizji obszarów wiejskich może być wciąż niedoszacowany. Duży wkład może natomiast nieść wsparcie inwestycyjne oraz interwencje w zakresie wiedzy i doradztwa. Jednakże, ponieważ ich opisy w krajowych Planach strategicznych, a tym samym ich zakres, są szerokie, nie zawsze łatwo jest odróżnić ich wkład w rolnictwo od wkładu wykraczającego poza ten sektor.

• Silniejsze obszary wiejskie
   
  • W publikacji udowadniono, że WPR może przyczynić się do wzmocnienia pozycji społeczności, poprawy dostępu do usług i promowania innowacji. Ważnym narzędziem, które może przynieść korzyści młodym ludziom na obszarach wiejskich, będzie podejście LEADER. Wiele z zaplanowanych interwencji ma służyć zwiększeniu wymiany wiedzy i budowaniu potencjału w zakresie zagadnień związanych ze środowiskiem i klimatem, a także innowacji. Jednakże, w typie interwencji KNOW, tylko dwie z nich wydają się określać mieszkańców obszarów wiejskich jako bezpośrednią grupę docelową, co sugeruje, że większość wysiłków podejmowanych w ramach tych interwencji może być skierowanych na działalność rolniczą, innym przynosząc jedynie pośrednie korzyści. 
    
    Działania wspierające rozwój inteligentnych wsi są planowane w większości krajowych PS WPR, a to z kolei może przyczynić się do promowania innowacji, wdrażania nowych technologii, korzystania z rozwiązań cyfrowych, a w niektórych przypadkach także innowacji społecznych. Ponadto państwa członkowskie planują wiele interwencji inwestycyjnych służących poprawie infrastruktury wiejskiej. Obejmuje to zarówno rozwój transportu (np. dróg) i infrastruktury wodnej, jak i poprawę dostępności usług na obszarach wiejskich, w tym usług socjalnych, opieki zdrowotnej i edukacji. Pięć interwencji inwestycyjnych skierowanych jest w szczególności do wsi i społeczności wiejskich, wspierając turystykę, rozwój infrastruktury, inteligentne wsie i odnowę obszarów wiejskich.
• Połączone obszary wiejskie
   
  • Chociaż unijne Plany Strategiczne WPR mogą przyczynić się do stworzenia nowoczesnej sieci cyfrowej i poprawy transportu, obszary wiejskie nie zawsze są głównym celem związanych z nimi interwencji. Oprócz inteligentnych wiosek, państwa członkowskie planują szereg interwencji w zakresie współpracy i inwestycji, a także wsparcia wymiany wiedzy i doradztwa w celu zwiększenia zdolności cyfrowych. Dotyczy to kilku interwencji w ramach EPI, które mają na przykład wzmocnić budowanie potencjału cyfrowego i wdrażanie cyfrowych modeli biznesowych, a także szeregu interwencji typu KNOW służących zwiększeniu umiejętności cyfrowych. Jednakże, choć ogólnie otwarte dla szerszej części mieszkańców wsi, wiele z tych interwencji nadal wydaje się być ukierunkowanych na sektory rolnictwa i leśnictwa.
    
    Cztery interwencje służą poprawie łączności internetowej na obszarach wiejskich, zapewniając wsparcie finansowe dla rozbudowy sieci szerokopasmowych.
    
    W trzech państwach członkowskich, trzy interwencje zostały zaprojektowane specjalnie dla poprawy sieci transportowych na obszarach wiejskich. W co najmniej dwóch z trzech przypadków nacisk położono na rozbudowę i poprawę istniejących sieci drogowych.
• Odporne obszary wiejskie
   
  • Zreformowana WPR przyczynia się do zwiększenia działań w zakresie ochrony środowiska i klimatu, zwłaszcza w sektorze rolno-spożywczym i leśnym. Wszystkie PS WPR zawierają interwencje zmierzające do uczynienia rolnictwa bardziej ekologicznym. Analiza komisji wskazuje, że wkład w zmniejszenie ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi i zmianami klimatu jest elementem wszystkich PS WPR, mającym również szersze znaczenie dla obszarów wiejskich.
     
  • Zwiększenie warunkowości, która podnosi minimalne wymagania dotyczące praktyk związanych ze środowiskiem i klimatem, które rolnicy muszą spełnić aby otrzymać wsparcie w ramach WPR, nowo wprowadzone ekoschematy jako część płatności bezpośrednich oraz dalsze wdrażanie ENVCLIM (Zobowiązania związane ze środowiskiem, klimatem i inne zobowiązania w dziedzinie zarządzania) wspólnie przyczyniają się do większego zaangażowania w ochronę środowiska i klimatu w działalności rolniczej w porównaniu z poprzednim okresem.
    To z kolei rodzi pozytywne skutki pośrednie dla obszarów wiejskich. Przyczynia się do utrzymania lub poprawy stanu środowiska na obszarach opierających się na działalności rolniczej, a także pozwala chronić krajobraz i bogactwo zasobów naturalnych, zwiększając tym samym odporność obszarów wiejskich na zmiany klimatu.
     
  • Interwencje, w tym wsparcie współpracy, wsparcie inwestycyjne i wymiana wiedzy, mają ponadto wspierać wdrażanie bardziej zrównoważonych technologii i praktyk.
     
  • W większości państw członkowskich przewiduje się interwencje związane z lasami. Opracowano przy tym również interwencje niezwiązane konkretnie z leśnictwem, ale ukierunkowane na ten sektor, w tym wsparcie współpracy, europejskie partnerstwa innowacyjne i wymianę wiedzy. Ponad połowa państw członkowskich wspiera zalesianie, agroleśnictwo i rekultywację. 
     
  • Kilka interwencji inwestycyjnych zapewnia wsparcie dla energii odnawialnej. 
     
  • Interwencje zapewniają wsparcie na rzecz odbudowy i ochrony środowisk wiejskich. Działania te nie odnoszą się jednak wyraźnie do ogólnych kwestii związanych z odpornością społeczności wiejskich na zmiany klimatu. Odporność społeczna jest uwzględniana w ograniczonym zakresie poprzez wsparcie w ramach współpracy i inwestycji. 
     
  • PS WPR czterech krajów, określają osoby starsze jako grupę docelową swoich interwencji w zakresie współpracy, z kolei cztery inne odnoszą się również do potrzeb mniejszości, uchodźców i migrantów. Niektóre PS WPR identyfikują grupy zagrożone ubóstwem jako istotne grupy docelowe wsparcia w ramach współpracy. 
     
  • Kobiety są wskazywane jako grupa docelowa przez blisko połowę krajowych Planów Strategicznych. W ramach nich są wyraźnie wymieniane jako grupy docelowe interwencji lub są ich jedynymi beneficjentami. Cztery programy PS WPRdodatkowo uwzględniają kryteria wyboru oparte na płci w swoich interwencjach typu COOP.
• Zamożne obszary wiejskie
   
  • Krajowe Plany Strategiczne wskazują rolnictwo, leśnictwo, produkcję i przetwórstwo żywności oraz biogospodarkę jako ważne czynniki przyczyniające się do wzrostu dobrobytu na obszarach wiejskich. Co za tym idzie, WPR jest prawdopodobnie najważniejszą strategią wspierającą te sektory. 
     
  • Wsparcie LEADER może przyczynić się do tworzenia miejsc pracy (choć niekoniecznie do wzrostu zatrudnienia) oraz wzrostu gospodarczego i dywersyfikacji, zwiększając także innowacyjność i konkurencyjność gospodarek wiejskich. Trzynaście krajów unii określa w PS WPR turystykę głównym sektorem wsparcia interwencji  typu COOP, promując na przykład turystykę na małą skalę i turystykę przyjazną środowisku, a także powiązane inwestycje infrastrukturalne. 
     
  • Przedsiębiorczość jest wspierana poprzez wsparcie interwencji typu INVEST i COOP w kilku PS WPR. Biogospodarka jest wspierana w ramach interwencji inwestycyjnych i współpracy. 
     
  • Potencjał interwencji w zakresie dywersyfikacji wykraczającej poza rolnictwo, biogospodarkę i przetwórstwo żywności wydaje się ograniczony. Wiele działań skierowanych jest do rolników lub wspiera dywersyfikację w sektorach ściśle związanych z działalnością rolniczą. W związku z tym znaczna część z nich skierowana została na odnowę pokoleniową rolników, podczas gdy tylko 8 z krajowych PS WPR przewiduje interwencje wspierające rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich. Należy jednak pamiętać, że WPR jest jedną z kilku strategii politycznych, a państwa członkowskie mogły zdecydować się na podjęcie pewnych wyzwań za pomocą innych instrumentów i środków.