W miarę upływającego XXI wieku, staje się jasne, że integracja społeczna jest nie tylko pożądaną wartością, ale także niezbędnym fundamentem dobrobytu społeczności. Zrozumienie tego w odniesieniu do obszarów wiejskich, zwłaszcza tych położonych w naszym kraju, wymaga szczegółowej analizy włączenia społecznego - jego obecnego stanu, przeszkód, a co najważniejsze, jego przyszłości w kontekście Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027.

W dążeniu do zrozumienia integracji społecznej należy rozwikłać niezliczone zawiłości, które ona obejmuje. Włączenie społeczne oznacza istnienie społeczeństwa, w którym wszystkie jednostki, niezależnie od ich pochodzenia lub sytuacji życiowej, mają możliwość pełnego uczestnictwa w życiu gospodarczym, społecznym i politycznym. Uczestnictwo to, zasadniczo reprezentuje istotę społeczeństwa inkluzywnego, wspierającego lepsze zrozumienie, tolerancję i wzajemny szacunek między różnymi grupami.

W poszukiwaniu specyficznego kontekstu polskich gmin wiejskich, Podlasie może służyć jako odpowiedni przykład. Ten położony w północno-wschodnim regionie kraju, graniczący z Białorusią i Litwą region, jest domem dla wielu kultur, grup etnicznych i środowisk, które obfitują w bogactwo lokalnych historii. To kraina wyznawców prawosławia, katolików, tatarów i żydów, co sprawia, że jest to jeden z najbardziej zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym regionów Polski.

Bez względu na tę różnorodność, był on świadkiem poważnych wyzwań dla integracji społecznej. Różnice ekonomiczne, widoczne w wyższych stopach bezrobocia w porównaniu ze średnią krajową, ograniczony dostęp do nowoczesnych placówek opieki zdrowotnej oraz kwestie stygmatyzacji społecznej na tle religijnym lub etnicznym, to tylko niektóre z palących problemów wpływających na całokształt integracji jednostek. W powyższym kontekście nie można ignorować kluczowej roli rolnictwa, które służy jako źródło zarobków tych społeczności wiejskich, z około 60% powierzchni regionu wykorzystywanej do celów rolniczych.

Wspólna Polityka Rolna 2023-2027

Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej (WPR), kamień węgielny kształtowania polityki UE od momentu jej powstania, stanowi kluczowe ramy kształtujące praktyki rolnicze i rozwój obszarów wiejskich. Nowa wersja WPR (2023-2027) ma na celu wzmocnienie odpornego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu sektora wiejskiego. W celu dostrzeżenia jej potencjalnego wpływu na integrację społeczną w wiejskich regionach Polski, wymaga ona jednak krótkiej analizy.

Odnowiony model WPR kładzie nacisk na sprawiedliwe wsparcie dochodów rolników, zwiększoną dbałość o środowisko i wzmocnioną strukturę społeczno-gospodarczą obszarów wiejskich. To, w jaki sposób przepisy te wpłyną na włączenie społeczne na polskiej wsi, będzie wymagało głębszej analizy. Oczekuje się na przykład, że wraz z wprowadzeniem "ekoschematów" rolnicy otrzymają wsparcie w przejściu na bardziej zrównoważone praktyki. Może to przyczynić się do zmniejszenia dysproporcji w dochodach społeczności wiejskich poprzez wspieranie finansowe i zachęcanie rolników do stosowania przyjaznych dla środowiska metod gospodarowania, co potencjalnie może prowadzić do wzrostu dochodów.

Ponadto położenie nacisku na "rozwój terytorialny", jako część filaru rozwoju obszarów wiejskich WPR, może potencjalnie prowadzić do poprawy infrastruktury i podstawowych usług na obszarach wiejskich. Oczekuje się, że ten strategiczny punkt ciężkości poprawi jakość życia i aktywność gospodarczą na obszarach wiejskich, potencjalnie przyciągając nowych mieszkańców i zmniejszając zjawisko odpływu ludności, przyczyniając się tym samym do powstania silniejszych społeczności wiejskich sprzyjających włączeniu społecznemu.

W ramach WPR na lata 2023-2027 podkreślono również rolę cyfryzacji i innowacyjnych technologii w rolnictwie. Dla odległych wiosek w Polsce propozycja ta otwiera drzwi do włączenia cyfrowego - często pomijanego aspektu włączenia społecznego. Może to oznaczać, że umiejętności cyfrowe i łączność staną się integralną częścią dobrobytu na obszarach wiejskich, potencjalnie pokonując istniejącą przepaść cyfrową.

Co więcej, koncentracja polityki na zrównoważonych praktykach może pomóc w ochronie bogatej różnorodności biologicznej nieodłącznie związanej z tymi obszarami. Mieszkańcy Podlasia, którzy w dużej mierze korzystają z jego naturalnego uwarunkowania, mogliby zatem być świadkami odnowy ich lokalnego ekosystemu. Podlasie słynie z dziewiczych krajobrazów, w tym Puszczy Białowieskiej, jednego z ostatnich i największych zachowanych lasów pierwotnych w Europie, oraz Biebrzańskiego Parku Narodowego, obszaru podmokłego o znaczeniu międzynarodowym. Te zasoby naturalne odgrywają znaczącą rolę w sektorze turystycznym regionu i są niezbędne dla lokalnej gospodarki. Dlatego też polityka promująca zrównoważony rozwój środowiskowy może pomóc w ochronie tych bezcennych ekosystemów, a co za tym idzie, lokalnych źródeł utrzymania, które są od nich zależne. Przyczyniłoby się to znacząco do poprawy warunków społecznych i gospodarczych w regionie.

Liderzy wsi

Z pewnością podejście LEADER, w ramach włączenia społecznego i WPR 2023-2027, ma ogromny potencjał, a lokalne grupy działania odgrywają w nim istotną rolę.

LGD składają się z przedstawicieli różnych segmentów społeczności lokalnej - podmiotów sektora publicznego, przedsiębiorstw prywatnych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Zapewniając zróżnicowaną reprezentację, podejście LEADER może sprzyjać włączeniu społecznemu poprzez zachęcanie do dialogu i współpracy między różnymi sektorami i grupami w społeczności, odpowiadając w ten sposób na potrzeby i aspiracje całego społeczeństwa.

Ponadto w ramach WPR na lata 2023-2027 podejście LEADER będzie nadal wspierane, co zwiększy jego zdolność do promowania lokalnych inicjatyw i partnerstw. W kontekście włączenia społecznego może to przełożyć się na więcej oddolnych inicjatyw ukierunkowanych na specyficzne dla danej społeczności bariery w integracji, czy to gospodarcze, społeczne, czy kulturowe.

Mieszkańcy regionów takich jak Podlasie, o zróżnicowanym składzie etnicznym i kulturowym, mogliby czerpać ogromne korzyści z takiego podejścia. Umożliwiając lokalnym podmiotom identyfikację i działanie w oparciu o ich unikalne wyzwania i mocne strony, podejście LEADER będzie nadal wspierać bardziej integracyjną, odporną i zamożną wieś polską, wzmacniając tym samym cele WPR na lata 2023-2027.

Chociaż WPR oferuje obiecujące perspektywy wzrostu gospodarczego, zrównoważenia środowiskowego i spójności społecznej, jej skuteczna realizacja będzie w dużej mierze zależeć od synergii między lokalnymi interesariuszami, decydentami i członkami społeczności. Dla polskich obszarów wiejskich, wędrówka w kierunku integracji społecznej stanowi ciągły proces, który wymaga nieustannego pielęgnowania, introspekcji i innowacji. W tym tkwi sedno społeczeństwa inkluzywnego, które rozwija się dzięki bogactwu swojej różnorodności i sile swojej jedności.