Zachęcamy do zapoznania się z artykułem pana Rafała Galiaka z Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie, który szczegółowo omawia zasady zakładania i prowadzenia sadów śliwkowych zgodnie z metodyką integrowanej produkcji. Przedruk tego artykułu, pierwotnie opublikowanego w biuletynie HORYZONT CDR 6/2024, prezentujemy poniżej.

---

Integrowana produkcja roślin (IP) jest nowoczesnym systemem jakości żywności, wykorzystującym w sposób zrównoważony postęp techniczny i biologiczny w uprawie, ochronie roślin i nawożeniu oraz zwracającym szczególną uwagę na ochronę środowiska i zdrowie ludzi. Od roku 2004 na mocy artykułu 5. Ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin istnieje możliwość dobrowolnego uczestniczenia w systemie IP, którego nadzór znajduje się w kompetencjach Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Śliwa (Prunus L.) – rodzaj krzewów i drzew z rodziny różowatych (Rosaceae Juss). Nie sposób jednoznacznie określić skąd pochodzi ta roślina. Różne odmiany mają różne historie i miejsce pochodzenia. Pierwsze zapiski dotyczące owoców pochodzą z Chin, gdzie roślinę udomowiono około 2 tysiące lat temu. Najstarsze ślady upraw odmiany europejskiej pochodzą sprzed 2 tysięcy lat p.n.e. z okolic Morza Kaspijskiego. Udokumentowane jest też, że owoce znane były w starożytnym Rzymie, podobno już wtedy rozróżniano aż 300 odmian.

Wybór stanowiska jest bardzo istotny z punktu widzenia zakładania nowego sadu. Sady śliwowe powinny być zakładane w cieplejszych rejonach kraju, ponieważ drzewa i pąki kwiatowe tego gatunku są mało wytrzymałe na mróz. Należy wybierać pod sad siedlisko o sprzyjających warunkach mikroklimatycznych tzn. nie sadzić drzew, gdzie występują zastoiska mrozowe, a także na podmokłych glebach. Tereny równinne są wygodne pod sad ale należy unikać miejsc, gdzie długo utrzymuje się mgła, gdyż jest tam chłodno i wilgotno, a takie warunki mogą przyczyniać się do przemarzania drzew i pąków kwiatowych oraz zwiększać ryzyko rozwoju chorób kory i drewna śliw. Śliwy można również uprawiać na zboczach, przydatne są te położone od strony południowo-zachodniej i zachodniej. Drzewa rosnące na zboczach nie przemarzną w czasie mroźnej zimy, a także unikną szkód przymrozkowych na wiosnę. Zbocza południowe nie nadają się ze względu na duże wahania temperatur między dniem a nocą, co może być przyczyną powstawania uszkodzeń mrozowych. Na przemarzanie narażone są również drzewa śliw posadzone na skłonach północnych oraz w zagłębieniach terenu. Kolejnym ważnym czynnikiem plonotwórczym jest woda, czyli suma i rozkład opadów w ciągu roku. Dobrze jest, jeśli roczna ilość opadów wynosi co najmniej 600 mm i gdy duża ich część przypada na okres wiosenny, wpływa to korzystnie na zawiązanie owoców i plonowanie. Jeśli opadów jest mniej wskazane jest nawadnianie sadu.

Na wietrznych lokalizacjach należy posadzić od strony zachodniej i północno-zachodniej rośliny osłonowe. Osłonę łatwo założyć sadząc wzdłuż granicy sadu jeden lub dwa rzędy szybko rosnących drzew. Zadrzewienia i zakrzewienia między sadami jak i w obrębie sadu, są ostoją dla owadów pożytecznych i ptaków, które znajdują tam schronienie. Tylko zróżnicowane przyrodniczo środowisko jest w stanie zapewnić równowagę biologiczną i ograniczyć potrzebę stosowania chemicznej ochrony roślin.

Odmiany polecane do uprawy integrowanej powinny charakteryzować się przede wszystkim tolerancją wobec szarki lub całkowitą odpornością na tę chorobę. Pożądanymi cechami są również: mała podatność na inne choroby, wytrzymałość na mróz, wczesne wchodzenie drzew w okres owocowania i ich duża plenność, a przede wszystkim wysoka jakość owoców. O jakości owoców decyduje między innymi ich wielkość, jędrność, smakowitość, atrakcyjna barwa skórki i łatwe oddzielanie pestki od miąższu. Przy wyborze odmiany producent powinien kierować się również sposobem zagospodarowania owoców. Inne odmiany powinien wybierać dla przetwórstwa, a inne do bezpośredniej konsumpcji.

W integrowanej produkcji owoców wykonywanie analizy gleby jest obowiązkowe. Podstawowa analiza gleby obejmuje oznaczenie jej odczynu (pH) oraz zawartości przyswajalnego fosforu (P), potasu (K) i magnezu (Mg). Konieczne jest także oznaczenie zawartości materii organicznej oraz składu granulometrycznego. Próbki pobiera się z dwóch poziomów, tj.: z warstwy 0-20 cm i 21-40 cm, przy czym na glebach lekkich raz na 3 lata a na ciężkich raz na 4 lata. Przed założeniem sadu, próbki najlepiej pobrać rok przed sadzeniem drzewek, w ten sposób jest dostatecznie dużo czasu, aby wykonać niezbędne zabiegi polepszające żyzność gleby. W owocującym sadzie stosowanie środków odkwaszających, nawozów mineralnych/organicznych lub środków poprawiających właściwości gleby zawierających azot, fosfor, potas i/lub magnez, musi być prowadzone na podstawie wyników analizy gleby, liści i oceny wizualnej kondycji roślin. W zależności od zawartości materii organicznej w glebie oraz poziomu N w liściach, optymalne dawki N dla sadów śliwowych wahają się najczęściej od 20 do 80 kg na ha.

Niestety w wielu rejonach kraju sumy opadów są zbyt małe. Dodatkowym problemem jest coraz częstsze występowanie długich okresów bezopadowych. Brak opadów istotnie wpływa na ograniczenie wzrostu młodych przyrostów i drobnienie owoców. Instalacja do nawodniania śliw powinna być tak zaprojektowana, aby w okresach najbardziej krytycznych (4 tygodni przed zbiorem) mogła dostarczyć niezbędną ilość wody dla roślin. Uwzględniając potrzeby roślin i średnie wielkości opadów dla Polski, średnie maksymalne zapotrzebowanie na wodę dla deszczowni można oszacować na 3-3,8 mm/dzień a dla systemów kroplowych 2-2,8 mm/dzień.

W początkowym okresie życia sadu cięcie spełnia także funkcje głównego zabiegu formującego kształt (formę) korony oraz regulującego jej rozmiar i zagęszczenie. Cięcie jest również bardzo ważnym zabiegiem fitosanitarnym, w jego trakcie usuwa się pędy porażone przez różne patogeny. Bezwzględnie należy przy tym przestrzegać zasady, że wycięte (porażone) pędy są usuwane z sadu i niszczone. Zabieg cięcia umożliwia swobodny ruch powietrza i przenikanie promieni słonecznych w obrębie korony drzewa. Optymalne warunki wilgotności i nasłonecznienia wszystkich części korony, w połączeniu z właściwym odżywieniem drzewa, w sposób bezpośredni wpływają na zwiększenie odporności roślin i owoców na atak przez niektóre patogeny. Optymalnym terminem cięcia głównego jest okres spoczynku zimowego, do chwili ruszenia wegetacji. Najwłaściwszym okresem jest druga połowa zimy, od końca stycznia. Cięcie wcześniejsze może zwiększyć wrażliwość drzew na mróz. Prowadzi to do nasilenia rozwoju chorób, głównie kory i drewna. Cięcie zimowe powinno być coroczne i umiarkowane. Niechemiczne metody ochrony śliw przed chorobami Wśród niechemicznych metod ochrony śliw przed chorobami bardzo duże znaczenie mają metody mechaniczne polegające na:

• bezwzględnym usuwaniu i paleniu drzew z objawami szarki,
• dokładnym wycinaniu i usuwaniu z sadu pędów, gałęzi, a nawet całych drzew z objawami brunatnej zgnilizny, raka bakteryjnego, leukostomozy drzew pestkowych i srebrzystości liści,
• zbieraniu i niszczeniu owoców z objawami torbieli śliwek i brunatnej zgnilizny (mumie),
• bezwzględne usuwanie z sadu zamierających lub zamarłych drzew z owocnikami grzyba Chondrostereum purpureum, tzw. hubami, w których powstają zarodniki podstawkowe (basidiospory). Zarodniki te infekują kolejne drzewa w miejscach zranień i różnych uszkodzeń mechanicznych.

Chemiczna metoda zwalczania chorób pozostaje nadal podstawą ochrony sadów śliwowych. W integrowanej produkcji ważne jest, żeby środki ochrony stosować racjonalnie i w taki sposób, aby nie stanowiły zagrożenia dla ludzi, zwierząt i środowiska, a jednocześnie poprzez skuteczne ograniczanie występowania chorób pozwalały na uzyskiwanie wysokich i dobrej jakości plonów. Niezwykle ważne jest zwrócenie uwagi na prawidłowe wykonywanie zabiegów chemicznych, a więc ustalenie, na podstawie wyników lustracji, konieczności zabiegu, dobór odpowiedniego fungicydu i terminu jego stosowania oraz właściwe wykonanie zabiegu. Corocznie następują zmiany w doborze środków dopuszczonych do stosowania. Dlatego każdorazowo przed użyciem danego środka, należy sprawdzić jego etykietę stosowania, w której podany jest zakres upraw i agrofagów, przeciwko którym może on być stosowany, a także dawka, karencja, prewencja i inne uwagi dotyczące warunków stosowania.

Lista środków ochrony roślin do integrowanej produkcji jest opracowywana przez Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach i publikowana w Programie Ochrony Roślin Sadowniczych. Wykaz zalecanych do IP środków ochrony roślin jest również dostępny na Platformie Sygnalizacji Agrofagów pod adresem:

https://www.agrofagi.com.pl/143,wykaz-srodkow-ochrony-roslin-dlaintegrowanej-produkcji.html

Drapieżne roztocze oraz pasożytnicze i drapieżne owady odgrywają istotną rolę w ograniczaniu liczebności wielu gatunków szkodników, z tego względu powinno się pielęgnować istniejące w pobliżu sadów żywopłoty, skupiska drzew i krzewów oraz zakładać nowe nasadzenia roślinności stwarzającej kryjówki i dostarczającej pożywienie dla drapieżców i parazytoidów. Wśród fauny pożytecznej wymienić można drapieżne roztocze jak dobroczynek gruszowy, drapieżne pluskwiaki należące do tasznikowatych i dziubałkowatych, na czele z najliczniej występującym na drzewach owocowych dziubałkiem gajowym, który żeruje między innymi na przędziorkach, larwach pryszczarków i mszyc. Podobnie efektywnymi drapieżcami mszyc są złotooki i wielbłądki należące do siatkoskrzydłych a także drapieżne pryszczarki oraz większość występujących w sadach gatunków biedronek. Zdrowotne właściwości śliwek znane są już od XIX wieku. Już wówczas uważano, że owoce te działają przeciwbólowo. Zawartość witamin i mikroelementów w śliwkach sprawia, że owoce te mają silne działanie antyoksydacyjne, a co za tym idzie działają przeciwnowotworowo i przeciwmiażdżycowo. Błonnik zawarty w śliwkach reguluje proces trawienia, a witamina B6 i magnez wspierają pracę układu nerwowego. Natomiast potas pomaga regulować ciśnienie krwi. Trzeba jednak pamiętać, by jeść śliwki z umiarem – są słodkie i kaloryczne, 100 g tych owoców, w zależności od odmiany, zawiera od 30 do 50 kcal.

---

Źródło: HORYZONT CDR 6/2024, autor: Rafał Galiak, CDR Oddział w Krakowie