Europejske rolnictwo napotyka na coraz to większe wyzwania, choć w otoczeniu szeregu nowych możliwości. W 2023 roku, w kontekście europejskiej polityki rolnej i inicjatyw takich jak Europejski Zielony Ład, sektor stara się przystosować do nowych warunków — dąży do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju i większej konkurencyjności. Jednocześnie jego dom — obszary wiejskie, mierzą się ze swoimi własnymi problemami, począwszy od kryzysu energetycznego po zmiany klimatyczne — kwestie wymagające nagłych, innowacyjnych rozwiązań. W odniesieniu do powyższego, szczególnej wagi nabiera konkurs Aria 2023 organizowany przez Europejską Sieć WPR,  prezentując projekty, które wytyczają ścieżki przyszłych zmian i kierunków rozwoju w rolnictwie i na obszarach wiejskich całej Europy. 

W 2023 r. Sieć Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) Unii Europejskiej ustanowiła konkurs Agricultural & Rural Inspiration Awards (ARIA), mający wyróżnić i promować wzorcowe praktyki w zakresie wdrażania WPR na poziomie konkretnych projektów. Inicjatywa odzwierciedla zaangażowanie UE w promowanie innowacji, konkurencyjności i idei kształcenia ustawicznego w sektorach rolnictwa i obszarów wiejskich.

Konkurs opiera się na osiągnięciach poprzednika — inicjatywy ENRD Rural Inspiration Awards (RIA), jednak rozszerzając jego zakres o projekty finansowane przez Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji (EFRG) i Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Głównym zadaniem przyznawanych nagród jest promowanie najwyższej jakości i innowacyjności w rolnictwie oraz na obszarach wiejskich,  ku realizacji celów WPR w zakresie ochrony środowiska, przeciwdziałania zmianom klimatycznym i rozwoju cyfrowego.

Edycja ARIA 2023 była skoncentrowana na czterech kategoriach tematycznych, odzwierciedlających wieloaspektowe wyzwania i możliwości w krajobrazie rolniczym i wiejskim:

1. Inteligentne i konkurencyjne rolnictwo: projekty, które przyczyniają się do tworzenia inteligentnego, konkurencyjnego, odpornego i zróżnicowanego sektora rolnego, zapewniającego długoterminowe bezpieczeństwo żywnościowe.
2. Ochrona środowiska: projekty, które wzmacniają ochronę środowiska, w tym bioróżnorodność, przeciwdziałają zmianom klimatu, wykazują zrównoważony rozwój i/lub przyczyniają się do ekologicznej odbudowy.
3. Struktura społeczno-gospodarcza obszarów wiejskich: projekty, które wykazują swój wkład we wzmacnianie odporności gospodarczej obszarów wiejskich w Europie, uwzględniają aspekty społeczne w innowacyjny sposób, wykazują zrównoważone podejście do zwiększania korzyści płynących z cyfryzacji w rolnictwie i w społecznościach wiejskich, przyczyniają się do włączenia społecznego i odporności społeczeństwa wiejskiego lub wspierają wiejskich przedsiębiorców i przedsiębiorstwa w innowacyjny sposób.
4. Umiejętności wiejskich interesariuszy: projekty, które promują uczenie się przez całe życie, umożliwiają ludziom i przedsiębiorstwom przyczynianie się do transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz wspierają innowacje i konkurencyjność.

Projekt KoroKausi pomógł gospodarstwom rolnym w rekrutacji pracowników sezonowych, gdy ograniczenia dotyczące zdrowia publicznego związane z Covid-19 uniemożliwiły im zatrudnianie pracowników, z których zwykle korzystają w swoich gospodarstwach. Realnym zagrożeniem była wówczas potencjalna fala bankructw gospodarstw rolnych pozbawionych wystarczającej liczby pracowników sezonowych, co z kolei zagroziłoby produkcji nasion w przyszłości.  W ramach projektu wykorzystano loty czarterowe, aby zapewnić bezpieczny dostęp do Finlandii zainteresowanym robotnikom.

Materiały informacyjne zostały opublikowane online na stronie www.toitasuomesta.fi — portal utworzony w ramach projektu, który pomógł przedsiębiorstwom rolnym w rekrutacji pracowników, a osobom poszukującym pracy w znalezieniu zatrudnienia na obszarach wiejskich, również po zakończeniu okresu realizacji projektu. 

Dzięki projektowi żadne gospodarstwo rolne nie zbankrutowało z powodu braku siły roboczej podczas pandemii. Co więcej, projekt podkreślił wagę wiejskich struktur dla funkcjonowania społeczeństwa i zwiększył zrozumienie znaczenia żywotności obszarów wiejskich i ich rozwoju. 

Wyniki

• Za pośrednictwem portalu Töitä Suomesta znaleziono pracowników dla około 1 000 gospodarstw rolnych.  
• Projekt przyczynił się do obsadzenia wszystkich sezonowych wakatów (około 16 000 w 2020 r.) na obszarach wiejskich w całym kraju.  
• W szczytowym momencie portal projektu www.toitasuomesta.fi oferował 2 100 sezonowych ofert pracy i miał około 7 000 zarejestrowanych użytkowników. 
• Żadne gospodarstwo nie zbankrutowało ani nie musiało zaprzestać produkcji z powodu braku pracowników sezonowych.  
• W ramach projektu zorganizowano transport lotniczy dla pracowników sezonowych z Ukrainy i około 3 000 z nich zostało sprowadzonych do Finlandii. 
• Kampania Poikkeustekijä dotarła do 960 000 osób za pośrednictwem Facebooka i Instagrama. Film z kampanii obejrzano ponad 500 000 razy. 
• Działania w ramach projektu dostarczyły gospodarstwom i przedsiębiorstwom rolnym wiarygodnych informacji na temat rekrutacji pracowników sezonowych.  
• Projekt odegrał kluczową rolę w poprawie świadomości na temat zapotrzebowania na pracowników sezonowych.

Projekt Landscape Farm ma na celu opracowanie nowego podejścia do rolnictwa poprzez fundamentalną zmianę sposobu myślenia rolników, którzy z producentów żywności mogą stać się również zarządcami krajobrazu. 

W tym scenariuszu, produkcja żywności stanowi jedynie wierzchołek góry lodowej, w głębi której mieści się zachowanie dziedzictwa kulturowego, ochrona bioróżnorodności, poprawa stanu gleby, zarządzanie zasobami wodnymi, przywracanie wiejskich ekosystemów, tworzenie bezpiecznych i pięknych miejsc zamieszkania oraz praca nad zachowaniem krajobrazu danego regionu.

Taki sposób myślenia powinien wskazywać drogę do zintegrowania produkcji żywności z aspektami społecznymi i środowiskowymi w ramach tego, co można nazwać "rolnictwem krajobrazowym". Istnieje tak wiele sposobów produkcji żywności i ochrony lokalnej gastronomii, jak wiele jest jednostek środowiskowych tworzących miejsca pracy, sieci powiązań i bioróżnorodność, a także pomagających rolnictwu dostosować się do zmian klimatycznych w teraźniejszości i przyszłości.

Wyniki

• 20 hektarów opuszczonych pól przekształcono w wydajne agroleśnictwo i regeneracyjne rolnictwo krajobrazowe. 
• Zatrudnienie ośmiu stałych pracowników (cztery kobiety i czterech mężczyzn z wioski oraz ponad dziesięciu pracowników sezonowych w szczytowym okresie produkcji, np. przy zbiorze oliwek). 
• Setki osób zainteresowanych koncepcją rolnictwa krajobrazowego poprzez wizyty w gospodarstwie .
• Zero odpadów - jeżeli warzywa nie zostaną sprzedane, są wykorzystywane jako pasza dla zwierząt.
• Zero plastiku.
• Włączanie węgla do gleby poprzez najlepsze praktyki i stosowanie obornika zwierzęcego w celu zwiększenia bioróżnorodności i produktywności gleby.
• Certyfikacja ekologiczna.
• Badania z udziałem studentów z lokalnych uczelni.
• Wdrożenie portugalskiej sieci agroekologicznej.
• Zaproszenie od lokalnej administracji do reprezentowania najlepszych wartości i produktów na krajowych i międzynarodowych targach (zarówno ekologicznych, jak i nieekologicznych), wymiana wiedzy, wspieranie cech naturalnego krajobrazu i podkreślenie znaczenia zarządzania gospodarstwami z poszanowaniem krajobrazu, tożsamości, bioróżnorodności i własnych wartości. 
• Wzmacnianie poczucia dumy lokalnej społeczności.

W ramach tego projektu współpracy, jedenaście LGD opracowało wspólną strategię mającą zapewnić skuteczniejszą możliwość reagowania na potrzeby osób poszukujących pracy i przedsiębiorstw w regionie Castilla y León (Hiszpania). Projekt obejmował wszystkie sektory, lecz biorąc pod uwagę położenie geograficzne, sektor podstawowy (rolno-spożywczy) i sektor usług zdecydowanie dominowały nad innymi. W ramach projektu opracowano nowy system zbliżania rynku pracy do osób poszukujących zatrudnienia, którego zadaniem było zatrzymanie ludzi na obszarach wiejskich, a tym samym zmniejszenie bezrobocia.  

Projekt miał zharmonizować dostęp do informacji, doradztwa i szkoleń na objętych nim obszarach, tak aby poprawić wykorzystanie istniejących możliwości zatrudnienia i samozatrudnienia. Jego podstawami były integracja społeczna, równość szans i zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy. 

Dzięki utworzonemu portalowi ofert pracy, jego użytkownicy (firmy, osoby poszukujące pracy i usługodawcy) łączą się bezpośrednio ze sobą i otrzymują ważne informacje o szansach i możliwościach. 

Wyniki

• Korzyści ilościowe w okresie od 2018 do 2020 roku obejmowały:
  • Stworzenie kompleksowej platformy internetowej zatrudnienia skupiającej ponad 5 000 zarejestrowanych osób poszukujących pracy i ponad 10 000 firm, zarządzających ponad 1 500 ofertami pracy.  
  • Około 700 firm otrzymało wsparcie w zakresie efektywnej transformacji cyfrowej. 
  • Ponad 1 500 młodych ludzi zwiększyło swoją świadomość na temat kultury przedsiębiorczości i możliwości zatrudnienia. Młodzi ludzie uzyskali kluczowe narzędzia (narzędzie CANVAS) do poszukiwania zatrudnienia i pracy na własny rachunek.  
  • Spośród wszystkich osób zatrudnionych dzięki platformie, ponad 200 to osoby młode.  
  • Ponad 300 osób otrzymało wsparcie w ramach programu Learning Spaces.  Obejmowało to takie tematy, jak marketing cyfrowy i umiejętności aktywnego poszukiwania pracy 2.0. 
• Korzyści jakościowe obejmowały: 
  • Zwiększenie dynamiki gospodarczej i rozwój rynku pracy. 
  • Poprawę motywacji i zaangażowania. 
  • Poprawę umiejętności związanych ze skutecznym wyszukiwaniem pracy. 
  • Zwiększenie łączności między zasobami siły roboczej a potrzebami pracodawców. 
  • Rozwój nowych umiejętności cyfrowych i komunikacyjnych poprzez szkolenia online i osobiste.
  • Połączenie sił jedenastu LGD celem zwiększenia zatrudnienia na obszarach wiejskich.

W wiejskiej wiosce Hal w Belgii 22 rolników i 40 mieszkańców wykorzystało możliwości oferowane przez pakiet "Czysta energia dla wszystkich Europejczyków", który wspiera produkcję i sprzedaż energii elektrycznej między obywatelami a małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Motywowani tą szansą, mieszkańcy wioski założyli spółdzielnię o nazwie Halnet c.v. z zamiarem (współ)inwestowania i generowania dochodu z lokalnych projektów energii odnawialnej oraz osiągnięcia statusu społeczności energetycznej.

Proces ten ułatwiła grupa operacyjna EPI, w ramach której rolnicy i mieszkańcy dowiedzieli się o odpowiednich aspektach prawnych, organizacyjnych i technicznych tworzenia wiejskiej społeczności energetycznej; pozyskali wiedzę na temat korzystania z nowych technologii cyfrowych oraz wybrali odpowiedni model generowania przychodów dla swojej spółdzielni. Na koniec stworzono innowacyjny system zarządzania energią w celu monitorowania i kontrolowania podaży i popytu na lokalnym rynku energii.

Wyniki

• Utworzona w ramach projektu spółdzielnia energetyczna Halnet CV zmniejszyła emisję gazów cieplarnianych (GHG) dzięki zastosowaniu paneli fotowoltaicznych (+/- 260 kWp PV) i akumulatora zainstalowanego na jej terenie (450 kWh). Zaowocowało to uzyskaniem oszczędności na poziomie około 5-10% w zaangażowanych gospodarstwach.
• Spółdzielnia przyniosła wzrost przychodów. Każdego roku, jej członkowie otrzymują co najmniej 4% udziałów. Kryzys energetyczny z 2022 r. w mniejszym stopniu dotknął społeczność.
• Projekt miał zasadniczo korzystny wpływ na całą społeczność, która zdobyła umiejętności w zakresie skutecznego prowadzenia i inwestowania w nowe projekty dotyczące energii odnawialnej.
• Kooperacyjny charakter projektu poprawił relacje między rolnikami i obywatelami oraz wzmocnił pozycję lokalnej społeczności.
• Trzy inne gminy wiejskie w Belgii są już w trakcie powielania tego projektu.
• W ramach przedsięwzięcia wprowadzono innowacyjną platformę do pomiaru danych i łączności w czasie rzeczywistym.

Projekt Stadsboerin zakładał połączenie ludzi z różnych środowisk z produkcją żywności i środowiskiem naturalnym w ich własnym mieście. Pustą działkę o powierzchni trzech akrów z zabitą deskami stodołą przekształcono w tętniące życiem zielone miejsce spotkań i stworzono miejską farmę, w której ludzie mogą codziennie uczestniczyć w nieformalnych wydarzeniach, kupować żywność i jeść w strefie gastronomicznej. Tworzy to ducha społeczności i sprzyja integracji społeczności lokalnej. 

Do grupy docelowej projektu należą osoby starsze, młodzi ludzie, mieszkańcy, migranci i uchodźcy, którzy uczestniczą w pracach kuchennych, ogrodowych i aktywnościach społecznych. Dzięki temu ludzie mogą znaleźć spokój, przestrzeń i zrozumienie oraz uczestniczyć w zajęciach. Kluczowe obszary działalności projektu obejmują sprzedaż żywności w sklepie na terenie gospodarstwa, organizowanie paczek z warzywami dla rodzin, zapewnienie opieki, wyżywienia i obiadów w mieście. Ponadto dla mieszkańców miasta i szkół organizowane są różnorodne warsztaty i zajęcia, podczas których można podzielić się doświadczeniami związanymi z przekształcaniem jałowej łąki w oazę życia, na której można uprawiać żywność.  

Wyniki

• Korzyści ilościowe obejmują: 
  • Zaangażowanie 50 wolontariuszy. 
  • Zorganizowanie 20 staży dla młodzieży ze środowisk migracyjnych. 
  • Utworzenie 10 miejsc reintegracji dla obywateli Holandii.  
  • Skuteczne włączenie 20 osób. 
  • Utworzenie 3,5 etatu. 
  • Codzienne śniadania dla 218 dzieci. 
  • Realizacja jednego programu edukacji ekologicznej. 
• Korzyści jakościowe obejmują: 
  • Zwiększenie wiedzy w zakresie uprawy żywności ekologicznej.  
  • Wspieranie integracji społecznej migrantów, osób młodych i znajdujących się w trudnej sytuacji, zmniejszanie poczucia osamotnienia poprzez ogrodnictwo, gotowanie, naukę i kontakty towarzyskie. 
  • Ułatwianie podejmowania różnorodnych ścieżek do odpłatnego zatrudnienia i aktywnego uczestnictwa w społeczności. 
  • Tworzenie sieci i transfer wiedzy we współpracy ze służbami reintegracyjnymi, służbami pomocy psychologicznej, opiekunem sąsiedzkim, szkołami podstawowymi, władzami lokalnymi, projektami LEADER (Liaison Entre Actions de Développement de l'Économie Rurale) oraz osobami indywidualnymi i centrami społecznościowymi. 
  •  Innowacyjne rozwiązanie, łączące miejsce towarzyskich spotkań z rolnictwem regeneracyjnym, z którego mogą korzystać wszyscy.  
  • Uczestnicy zdobyli umiejętności w zakresie ogrodnictwa, gotowania i znajomości języków, a także umiejętności społeczne, które zwiększają ich szanse na znalezienie zatrudnienia. We wszystkie działania zaangażowane były kobiety.