Gleba, czyli wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej, stanowi podporę dla życia w jego niezliczonych formach. To kompleksowe podłoże, będące mieszaniną materii organicznej, minerałów, gazów, cieczy i niezliczonych organizmów, jest często niedoceniane za swoją życiodajną rolę. Grunt pod naszymi stopami to nie tylko ziemia; jest to skomplikowana sieć, tętniąca życiem i odgrywająca kluczową rolę w utrzymaniu ekosystemów.

Ochrona ich jakości i zdrowia ma kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej Ziemi, wspierania wydajności rolnictwa i zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego. Obejmuje szereg praktyk, technik i strategii mających na celu zapobieganie degradacji i promowanie zdrowia gleb.

W ostatnich latach nasilające się zagrożenia związane ze zmianami klimatu, intensywnymi praktykami rolniczymi i rozrastaniem się miast uwypukliły pilną potrzebę ochrony zasobów glebowych. Jak wiemy dzisiaj, bezczynność wobec ekosystemu generuje większe koszty, niż aktywne działania podejmowane na rzecz uzdrowienia gleb. Eksperci podają, że zatrzymanie i odwrócenie obecnych trendów degradacji gleby, może przynieść ekonomiczne korzyści wszystkim na świecie, generując globalnie do 1,2 biliona euro rocznie. 

Komisja Europejska podaje, że na terenie unii około 60 do 70 procent gleb jest niezdrowych. Kosztuje nas to 50 miliardów euro rocznie. Każdego roku, około 1 miliarda ton gleby na terenie krajów unii ulega erozji wodnej, co przekłada się na szacunkową stratę w rolnictwie w wysokości 1,25 miliarda euro. 

To, w jaki sposób zdecydujemy się podejść do ochrony tego zasobu, będzie miało znaczący wpływ na przyszłość, wyznaczając kierunek zrównoważonego rozwoju rolnictwa, a co za tym idzie, większej stabilności naszych systemów żywnościowych.

Dla Polski, obdarzonej bogatymi gruntami rolnymi, znaczenie ochrony gleby staje się jeszcze bardziej wyraziste. Dla państwa, w którym rolnictwo stanowi integralną część gospodarki, utrzymanie zdrowych gruntów rolnych stanowi nie tylko kwestię środowiskową, ale także ekonomiczną.

Wspólna Polityka Rolna (WPR) Unii Europejskiej na lata 2023-2027 odnosi się do kwestii ochrony gleb. Kładzie ona większy nacisk na zrównoważone zarządzanie gruntami i zawiera przepisy mające na celu zachęcanie i wspieranie ochrony gleby w państwach członkowskich. Te ramy programowe uznają kluczową rolę, jaką europejscy rolnicy, odgrywają w ochronie naszych zasobów glebowych.

Przyszłość naszych gruntów, w świetle polskiego krajobrazu rolniczego i WPR 2023-2027, znajduje się w kluczowym momencie. Wraz z wdrażaniem WPR pojawia się realna szansa na przyjęcie bardziej zrównoważonych praktyk rolniczych, które poprawią stan gleby i jej odporność w całej Europie. Jednak to, w jakim stopniu tak się stanie, zależy w dużej mierze od aktywnego zaangażowania i wsparcia ze strony zainteresowanych stron, w tym rolników, decydentów i społeczeństwa. W Polsce jest to szczególnie ważne, biorąc pod uwagę naszą kulturę rolniczą. Przyszłość ze zdrową, produktywną glebą może sprawić, że polskie rolnictwo będzie się nadal rozwijać, przyczyniając się nie tylko do bezpieczeństwa żywnościowego w kraju, ale także do wzmocnienia gospodarki i zachowania dziedzictwa kulturowego.

Warto także zaznaczyć, że 17 listopada 2021 roku Komisja Europejska przedstawiła nową strategię UE w zakresie gleby — rezultat Europejskiego Zielonego Ładu i strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej do 2030 r. w celu rozwiązania kryzysu klimatycznego i różnorodności biologicznej.

Strategia wzywa do zapewnienia takiego samego poziomu ochrony gleby, jaki istnieje w przypadku wody, środowiska morskiego i powietrza krajów Unii. Nastąpi to w wyniku przedstawienia do 2023 roku, po przeprowadzeniu oceny skutków i po szerokich konsultacjach z zainteresowanymi stronami oraz państwami członkowskimi, wniosku dotyczącego nowej ustawy o ochronie gleby. Strategia przedstawia też ramy i konkretne rozwiązania mające na celu ochronę i odnowę gleb oraz gwarantuje, że ich użytkowanie będzie zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Finalnie, określa wizję i cele w osiągnięciu zdrowych gleb do 2050 roku oraz konkretne działania służące ochronie, do 2030 roku.

Cele do zrealizowania:

• wszystkie ekosystemy glebowe w Unii Europejskiej będą zdrowe i bardziej odporne
• zanieczyszczenie gleby będzie zredukowane do poziomów, które nie są już szkodliwe dla zdrowia ludzi ani ekosystemów
• ochrona gleb, zarządzanie nimi w sposób zrównoważony i przywracanie zdegradowanych gleb stanie się powszechnym standardem

Strategia obejmuje kilka kluczowych działań:

• Przedstawienie specjalnego wniosku ustawodawczego w sprawie zdrowia gleby do 2023 roku.
• Osiągnięcie dobrego stanu gleby do 2050 roku.
• Uczynienie gospodarowania glebą w sposób zrównoważony nową normą, poprzez zaproponowanie właścicielom gruntów programu bezpłatnego testowania gleb i promowanie zrównoważonego gospodarowania glebami za pośrednictwem Wspólnej Polityki Rolnej.
• Dzielenie się najlepszymi praktykami
• Dla złagodzenia zmian klimatu i dostosowania się do nich, rozważenie zaproponowania prawnie wiążących ograniczeń osuszania terenów podmokłych i gleb organicznych oraz przywrócenia zarządzanych i osuszonych torfowisk
• Badanie strumieni wykopanych gleb. W celu pobudzenia gospodarki o obiegu zamkniętym i zwiększenia ponownego wykorzystywania czystej gleby — ocena potrzeby oraz potencjału, prawnie wiążącego „paszportu glebowego”.
• Przywracanie zdegradowanych ziem i rekultywacja skażonych terenów.
• Zapobieganie pustynnieniu poprzez opracowanie wspólnej metodologii oceny pustynnienia i degradacji gleby.
• Zwiększenie badań, danych i monitoringu gleby.
• Mobilizacja społeczna i zaangażowanie zasobów finansowych.

Gleba, często pomijana i niedoceniana, jest krytycznym zasobem. Jej ochrona i pielęgnacja mają ogromne znaczenie, zwłaszcza w obliczu obecnych globalnych wyzwań. Dla Polski przenikanie się ochrony gleby, rolnictwa i ram polityki WPR UE stanowi zarówno szanse, jak i wyzwania. Nadchodzące lata będą dla nas kluczowe — wymagają aktywnego zaangażowania, świadomego podejmowania decyzji i nieugiętego zaangażowania w ochronę gleby. Przyszłość naszej gleby jest w dużej mierze przyszłością nas wszystkich.