Polska wieś to miejsce, gdzie tradycja spotyka się z nowoczesnością, a lokalne społeczności nieustannie podejmują wyzwania, aby rozwijać się z poszanowaniem natury i dziedzictwa. To właśnie tutaj rodzą się innowacyjne inicjatywy kształtujące przyszłość rolnictwa i życia na obszarach wiejskich.

Podczas uroczystej gali w Warszawie, która odbyła się 27 maja 2025 r., ogłoszono zwycięzców II edycji ogólnopolskiego konkursu „Przyjazna Wieś”. Wydarzenie to było okazją do uhonorowania inspirujących projektów i inicjatyw, które – dzięki wsparciu Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich – przyczyniły się do realnych i trwałych zmian na polskiej wsi.

Celem konkursu było wyróżnienie najciekawszych przedsięwzięć z perspektywy finansowej 2014–2020, które wspierają rozwój nowoczesnego rolnictwa, ochronę środowiska i klimatu oraz wzmacniają potencjał lokalnych społeczności.

Jako główni organizatorzy konkursu z dumą prezentujemy zwycięskie projekty, które zmieniają oblicze polskiej wsi.

Kapituła konkursu „Przyjazna Wieś” stanęła przed wymagającym wyzwaniem – wyborem najlepszych projektów w trzech kategoriach tematycznych. Każda zgłoszona inicjatywa niosła ze sobą istotną wartość i była świadectwem realnych zmian zachodzących w lokalnych społecznościach. Za każdym projektem stali ludzie – mieszkańcy wsi, lokalni liderzy i instytucje, których zaangażowanie przekłada się na rozwój ich miejscowości.

Różnorodność zgłoszeń – zarówno pod względem skali przedsięwzięć, jak i charakteru wnioskodawców (od samorządów i lokalnych grup działania, przez grupy operacyjne, aż po rolników, przedsiębiorców i organizacje pozarządowe) – sprawiła, że członkowie Kapituły musieli wypracować wspólne kryteria oceny. Kluczowe było dostrzeżenie i docenienie tych projektów, które mogą stanowić inspirację i punkt odniesienia dla innych – inicjatyw, które w szczególny sposób pokazują, jak wiele można osiągnąć dzięki determinacji, kreatywności i skutecznemu wykorzystaniu dostępnych narzędzi wsparcia.

W składzie kapituły znaleźli się:

• Urszula Żelazny – Przewodnicząca Kapituły Konkursu
• Justyna Zarzycka – Członkini Komisji
• Piotr Nowak – Członek Komisji
• Andrzej Wudarczyk – Członek Komisji

Kryteria oceny różniły się w każdej kategorii, jednak większość projektów oceniania była z uwagi na:

• innowacyjność, nowatorskość projektu,
• poprawę ogólnych wyników gospodarstwa rolnego,
• uwzględnienie aspektu środowiskowego i przeciwdziałania zmianom klimatu,
• współpracę z organizacjami społecznymi,
• wspieranie budowania kapitału społecznego, sieciowania i współpracy,
• trwałość i znaczenie dla rozwoju obszarów wiejskich,
• tworzenie nowych miejsc pracy,
• czerpanie z dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi i regionu,
• wartość dodaną.

Kategoria I.  Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych

MIEJSCE I:

• Podjęcie działalności gospodarczej w zakresie innowacyjnej usługi turystyki prozdrowotnej "Ziołowe Ogrody Zdrowia. Ziołowy Dzbanek" —  Waldemar Nisiewicz

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju kierowanego przez społeczność

Pan Waldemar założył działalność gospodarczą, tworząc unikalną ofertę turystyki prozdrowotnej opartą na hortiterapii. Tak powstały „Ziołowe Ogrody Zdrowia” – innowacyjna atrakcja łącząca funkcje terapeutyczne i edukacyjne, zaprojektowana z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Na terenie zagrody edukacyjnej stworzono pięć sensorycznych ogrodów tematycznych oraz szesnaście warzywników prowadzonych zgodnie z zasadami permakultury. Projekt wspiera bioróżnorodność i rozwój społeczny – prowadzone są warsztaty hortiterapeutyczne, wykorzystujące m.in. zooterapię, aromaterapię i arteterapię, a także wydarzenia inspirowane lokalnymi tradycjami. Inicjatywa przyczyniła się do aktywizacji zawodowej i zwiększenia lokalnych dochodów – liczba odwiedzających wzrosła o około 800 osób rocznie, a przychody wzrosły o 25%.

---

MIEJSCE II:

• Od Konwencjonalnych Upraw do Ekologicznego Sukcesu: Rozwój i Modernizacja Winnicy — Anna Sztolcman

6.3 Pomoc na rozpoczęcie działalności gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw

Celem projektu była transformacja tradycyjnego gospodarstwa w ekologiczne oraz rozwój upraw winorośli. W latach 2019–2022 przygotowano teren, poprawiono strukturę gleby i wprowadzono ekologiczne metody uprawy. Posadzono 3000 krzewów winorośli na powierzchni 0,65 ha, starannie dobierając odmiany. Właściciele przeszli szkolenia z zakresu rolnictwa ekologicznego i ochrony bioróżnorodności. Od 2022 roku gospodarstwo produkuje niskointerwencyjne wina sprzedawane bezpośrednio konsumentom, a od 2026 roku planuje wprowadzenie certyfikowanych win ekologicznych. Inwestycja w nowoczesne maszyny pozwoliła na precyzyjną ochronę roślin i zmniejszenie zużycia paliwa. Projekt przyniósł wymierne korzyści: wzrost dochodów, poprawę jakości wina, zwiększenie wydajności oraz wzmocnienie pozycji rynkowej gospodarstwa. Dodatkowo, pozytywnie wpłynął na lokalny ekosystem i ochronę środowiska.

---

MIEJSCE III

• "Zielone Mleko" - Innowacje w produkcji mleka krowiego surowego, jego przetwórstwie i wprowadzaniu na rynek serów dojrzewających o podwyższonych walorach odżywczych — Grupa Operacyjna "Zielone Mleko"

16.Współpraca

Celem tego projektu było wprowadzenie na rynek prozdrowotnych, naturalnych serów dojrzewających o wysokiej wartości odżywczej, przy jednoczesnym poszanowaniu dobrostanu zwierząt i środowiska. Konsorcjum, które tworzą rolnicy, zakład mleczarski Spomlek, Politechnika Bydgoska, ODR w Minikowie oraz Stowarzyszenie LGD Sandry Brdy realizowało projekt w dwóch etapach. W pierwszym z nich w gospodarstwach wprowadzono zmiany w użytkowaniu łąk i żywieniu krów, eliminując kiszonkę z kukurydzy, a następnie pobrano i przeanalizowano próbki mleka pod kątem zawartości kwasów omega-3, omega-6, witaminy E oraz beta-karotenu. W drugim etapie Spomlek wdrożył innowacyjną linię produkcyjną oraz ekologiczne opakowania, a także przeprowadzono badania sera i opracowano strategię marketingową. Projekt przyniósł wymierne korzyści, w tym poprawę jakości mleka, wyższą efektywność produkcji oraz większą opłacalność gospodarstw. Dodatkowo zmniejszono zużycie nawozów i emisję gazów cieplarnianych, co przyczyniło się do ochrony bioróżnorodności. Te działania wzmocniły pozycję konsorcjum na rynku i stwarzają możliwość zastosowania rozwiązań także w innych regionach.

---

WYRÓŻNIENIA:

• Zielony Wulkan — podjęcie działalności gospodarczej podnoszącej atrakcyjność turystyczną Krainy Wygasłych Wulkanów w zakresie edukacji proekologicznej, konsumenckiej oraz zrównoważonego rozwoju — Marta Wiśniewska Zawierucha

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność

Projekt miał na celu stworzenie miejsca pracy na obszarze Krainy Wygasłych Wulkanów poprzez uruchomienie jednoosobowej działalności gospodarczej. W ramach projektu zaadaptowano starą stodołę na cele edukacyjne, zakupiono specjalistyczny sprzęt do prowadzenia warsztatów oraz wdrożono działania promujące działalność. Zorganizowano warsztaty edukacyjne dla 299 osób, w tym 200 z grup defaworyzowanych, co przyczyniło się do zwiększenia świadomości ekologicznej i konsumenckiej uczestników. Dzięki projektowi powstało stabilne miejsce pracy dla mieszkanki obszaru wiejskiego, co umożliwiło jej elastyczne zatrudnienie i poprawę sytuacji finansowej. Działalność edukacyjna i turystyczna prowadzona w ramach projektu przynosi rosnące dochody oraz pozytywnie wpływa na wizerunek wsi jako miejsca nowoczesnego i aktywnego społecznie.

• Scan Spectrum — Instytut Nowoczesnego Rolnictwa Sp. z o.o.

16.Współpraca

Celem projektu było opracowanie i wdrożenie innowacyjnej technologii precyzyjnego nawożenia z wykorzystaniem mobilnych spektrofotometrów, wspierającej ochronę środowiska i zwiększającej efektywność produkcji rolnej. W ramach prac badawczo-rozwojowych stworzono algorytmy analizy danych oraz metodykę poboru próbek, które przetestowano w pilotażowych gospodarstwach. Rolnicy zostali przeszkoleni w obsłudze urządzeń i interpretacji wyników, co pozwoliło na lepsze planowanie nawożenia. Efektem było ograniczenie zużycia nawozów o 15–20%, poprawa jakości plonów oraz redukcja emisji CO₂ i zanieczyszczenia wód. Technologia zwiększyła konkurencyjność gospodarstw, umożliwiając spełnienie wymogów środowiskowych i wspierając rozwój rolnictwa precyzyjnego w Polsce.

Kategoria II. Rozwój lokalny, aktywizacja społeczna i integracja społeczna

MIEJSCE I:

• Inkubator Przetwórstwa Lokalnego w Budzyniu — Dominika Koczorowska

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju kierowanego przez społeczność

Projekt powstał w odpowiedzi na realną potrzebę – brak lokalnej infrastruktury wspierającej rozwój przetwórstwa. Dzięki inicjatywie Dominiki Koczorowskiej stworzono nowoczesny ośrodek z profesjonalną przetwórnią, salą konferencyjną oraz przestrzenią integracyjną dla mieszkańców. Efekty są konkretne i inspirujące: rolnicy zyskali możliwość przetwarzania własnych plonów, koła gospodyń wiejskich rozwijają działalność kulinarną i promują tradycje, a dzieci i młodzież uczą się ekologii i zdrowego stylu życia. Ośrodek stał się centrum edukacji, współpracy i lokalnej tożsamości. To projekt, który łączy pokolenia, wzmacnia lokalną gospodarkę i opiera się na wartościach: zdrowiu, innowacji i współdziałaniu. Przykłady, takie jak sukces lokalnego rolnika produkującego ekologiczne soki czy popularność warsztatów kiszenia kapusty, pokazują jego rzeczywisty wpływ na społeczność.

---

MIEJSCE II:

• Targi wiosek tematycznych na Dolnym Śląsku i próba ustanowienia rekordu Guinnessa jako największego "Tkacza łapacza" - produktu lokalnego na świecie przez Chrośnicę Wioskę Barwnych Wątków — Fundacja Mazelan

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju kierowanego przez społeczność

Projekt stanowi modelowy przykład aktywizacji społecznej poprzez kulturę, dziedzictwo i sztukę lokalną. Wioski tematyczne regionu Gór Izerskich i Kaczawskich zyskały nową tożsamość, a mieszkańcy zostali zintegrowani wokół wspólnych działań twórczych. Szerokim echem odbiło się ustanowienie rekordu Guinnessa na największy łapacz snów (ponad 10 metrów średnicy), a festiwal Osnowa Fest przyciągnął tłumy, promując lokalne rękodzieło, produkty i kulturę. Projekt przyniósł trwałe efekty: 20-procentowy wzrost turystyki, wyższe dochody lokalnych twórców oraz rozwój kompetencji i zaangażowania mieszkańców.

---

MIEJSCE III:

• Rodzinny piknik ekologiczny — Koło Gospodyń Wiejskich w Windykajmach

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju kierowanego przez społeczność

Projekt jest przykładem skutecznej promocji ekologii i zrównoważonego stylu życia na poziomie lokalnym. Poprzez praktyczne warsztaty i pokazy – skierowane głównie do dzieci i młodzieży – uczestnicy uczyli się dbać o środowisko, oszczędzać zasoby i wykorzystywać odpady w sposób kreatywny. Na szczególną uwagę zasługują działania takie jak: warsztaty zielarskie, produkcja naturalnych środków czystości, akcja „drzewko za makulaturę”, gotowanie w duchu zero waste czy promocja lokalnej żywności i producentów. Dzięki zaangażowaniu Koła Gospodyń Wiejskich mieszkańcy Windykajm nie tylko zdobyli wiedzę, ale również wprowadzili trwałe zmiany w swoim otoczeniu, stając się ambasadorami proekologicznych postaw.

---

WYRÓŻNIENIA:

• Moja Inteligentna Wieś — Lokalna Grupa Działania "Owocowy Szlak"

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju kierowanego przez społeczność

Projekt odpowiada na kluczowe wyzwania społeczności wiejskich – wyludnienie, wykluczenie cyfrowe i brak dostępu do nowoczesnych usług. Jego celem było wdrożenie koncepcji Smart Village dla 10 lokalnych społeczności Lubelszczyzny. Mieszkańcy aktywnie uczestniczyli w diagnozie potrzeb, warsztatach i konsultacjach, co pozwoliło stworzyć świadome i zintegrowane społeczności. Projekt udowodnił, że nowoczesność na wsi to przede wszystkim ludzie, relacje i współpraca. W efekcie powstały nie tylko plany rozwoju, ale także trwałe partnerstwa i nowa energia do zmian lokalnej rzeczywistości.

• Dobre bo Lokalne II — Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Dolina Stobrawy"

19.3 Przygotowanie i realizacja działań w zakresie współpracy z lokalną grupą działania

Projekt „Dobre bo Lokalne II” to przemyślana inicjatywa łącząca edukację, promocję i integrację społeczną wokół lokalnego dziedzictwa kulturowego. Utworzenie dwóch rękodzielni i doposażenie Centrum Produktu Lokalnego pozwoliły zrealizować ponad 150 warsztatów i 200 spotkań integracyjnych, promujących autentyczne, lokalne wartości. Szczególną uwagę zwraca dbałość o detale – kalendarz obrzędowy, filmy promujące region oraz wyróżnienia dla wyjątkowych produktów. Projekt nie tylko pielęgnuje tradycję, ale nadaje jej nowoczesny wymiar, wzmacniając lokalną wspólnotę. Projekt zrealizowany wraz z Stowarzyszeniem „Brzesko-Oławska Wieś Historyczna” oraz Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Działania „Kraina Dinozaurów.

• Inkubator Marki Lokalnej Żywiecki Raj — Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "Zywiecki Raj"

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju kierowanego przez społeczność

Projekt „Inkubator Marki Lokalnej Żywiecki Raj” to przykład skutecznego wzmacniania lokalnej tożsamości i współpracy między mieszkańcami, producentami i instytucjami. Marka stała się nie tylko symbolem regionu, lecz także narzędziem wspierającym przedsiębiorczość, promocję dziedzictwa i integrację społeczną. Proces certyfikacji objął 10 podmiotów, przynosząc im realne korzyści, a warsztaty z autoprezentacji i marketingu podniosły kompetencje lokalnych przedsiębiorców. Projekt przyczynił się do wzrostu rozpoznawalności regionu, nowych szans rynkowych oraz wzmocnienia dumy mieszkańców. To dowód, że skuteczna promocja to wspólna wizja i dbałość o autentyczność oraz jakość.

Kategoria III. Ochrona środowiska i działania na rzecz klimatu

MIEJSCE I:

• ZIELONO I NATURALNIE! — Marek Napiórkowski

6.3 Pomoc na rozpoczęcie działalności gospodarczej na rzecz rozwoju małych gospodarstw

Projekt zakładał ekologiczne i efektywne wykorzystanie potencjału gospodarstwa, zarówno pod względem plonów, jak i energii. Instalacja fotowoltaiczna o mocy 4,95 kW pozwoliła na pełną niezależność energetyczną, przynosząc oszczędności i wzrost konkurencyjności. Modernizacja budynku, podzielonego na strefy do sortowania i przechowywania plonów oraz wyposażonego w klimatyzację, poprawiła warunki pracy i higienę produkcji. Posadzono ponad 400 krzewów borówki amerykańskiej i przeprowadzono termomodernizację. Inicjatywy przetwarzania warzywnych odpadów oraz rozwój produkcji serów ekologicznych ograniczyły marnotrawstwo i rozszerzyły ofertę. Zmodernizowany budynek służy też lokalnym organizacjom, wzmacniając więzi społeczne. Efekty to 25% wzrost przychodów, 20% wzrost wydajności oraz pozytywny wpływ na środowisko i społeczność.

---

MIEJSCE II

• Lokalna Akademia Rozwoju — Lokalna Grupa Działania Nadarzyn-Raszyn-Michałowice

19.3 Przygotowanie i realizacja działań w zakresie współpracy z lokalną grupą działania

Projekt „Lokalna Akademia Rozwoju” miał na celu podniesienie kompetencji zawodowych i rozwój przedsiębiorczości mieszkańców wsi. Poprzez szkolenia, warsztaty i wyjazdy studyjne promowano zieloną transformację oraz odnawialne źródła energii, wspierając ekologiczne technologie. W programie znalazły się kursy grafiki komputerowej, prawa jazdy, warsztaty serowarskie, florystyczne oraz szkolenia energetyczne. Stworzono także materiały promujące lokalne dziedzictwo i inicjatywy ekologiczne. Projekt integrował społeczności, wspierał rozwój spółdzielni energetycznych i wymianę doświadczeń między lokalnymi grupami, co przełożyło się na wzrost gospodarczy i społeczny obszarów wiejskich. Dzięki uniwersalności, może być z powodzeniem wdrożony w innych regionach. Projekt zrealizowany wraz z Lokalną Grupą Działania Zielone Mosty Narwi.

---

MIEJSCE III:

• EKO - tu mieszkam, tu działam, tu zmieniam - podnoszenie wiedzy i świadomości społecnzości lokalnej obszaru LGD "Zielone Bieszczady" — Lokalna Grupa Działania - "Zielone Bieszczady"

19.2 Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność

Projekt miał na celu podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców oraz przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom społecznym i środowiskowym. W ramach działań zorganizowano warsztaty „Zero waste w kuchni” i „Łapiemy każdą kroplę wody” oraz pięciodniową wizytę studyjną, umożliwiającą wymianę doświadczeń w zakresie zrównoważonego rozwoju. Kulminacją był Rodzinny Piknik Ekologiczny z około 300 uczestnikami, oferujący warsztaty, gry edukacyjne i panel dyskusyjny o turystyce zrównoważonej. Powstał także bezpłatny poradnik i materiały wideo do szerokiego udostępniania wiedzy. Dzięki współpracy lokalnych instytucji projekt stworzył trwałą platformę edukacji i wymiany doświadczeń, gotową do wdrożenia w innych regionach z podobnymi wyzwaniami.

---

WYRÓŻNIENIA:

• Dobre bo Nasze — Turkowska Unia Rozwoju T.U.R.

19.3 Przygotowanie i realizacja działań w zakresie współpracy z lokalną grupą działania

Projekt miał na celu promocję zasobów naturalnych i edukację ekologiczną mieszkańców, zwiększając ich świadomość i motywację do działań proekologicznych. Zorganizowano interaktywną wystawę multisensoryczną z prelekcjami o przyrodzie i zmianach klimatu oraz trzy warsztaty: sokolniczo-ornitologiczny, pszczelarski i o segregacji odpadów. Stworzono ogród sensoryczny z roślinami, tężnią solankową, domkami dla owadów i instrumentami muzycznymi pełniący funkcje edukacyjne i terapeutyczne. W sali multimedialnej zainstalowano interaktywne stanowiska i świetlne instalacje imitujące las. W gminach pojawiły się teleportale prezentujące lokalną przyrodę, a aplikacja internetowa umożliwiała głosowanie i promowała zielone inicjatywy. Projekt objął też konferencję online i szkolenia dla 250 osób, tworząc nowoczesne centrum edukacji ekologicznej. Turkowska Unia Rozwoju T.U.R. i LGD Solna Dolina skutecznie wpłynęły na lokalną społeczność, promując postawy proekologiczne i wprowadzając zmiany nawyków korzystne dla naszej planety. Projekt zrealizowany wraz z Lokalną Grupą Działania „Solna Dolina”.

Tegoroczną galę konkursu „Przyjazna Wieś” wzbogaciły wystąpienia ekspertów, które nadały wydarzeniu dodatkowy wymiar edukacyjny i refleksyjny. Pani Anna Styszko zaprezentowała wykład pt. „Mieszkańcy w działaniu – wspólna droga od pomysłu do efektu”, w którym podkreśliła rolę zaangażowania społeczności lokalnych w realizację projektów zmieniających rzeczywistość wsi. Z kolei pan Patryk Kokociński, posługując się przykładem miejscowości Snowidowo, mówił o wielkiej sile małych społeczności w przeciwdziałaniu skutkom suszy – podkreślając znaczenie oddolnych inicjatyw w adaptacji do zmian klimatu.