Ochrona środowiska - zatrzymywanie wody na obszarach wiejskich

Podnoszenie świadomości i upowszechnianie innowacyjnych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania negatywnym skutkom niedoboru wody i stosowaniu dobrych praktyk wspierających ekosystem w zakresie zrównoważonego zarządzania wodami i zapobiegania degradacji środowiska naturalnego oraz wspieranie tworzenia sieci kontaktów — to cel szkolenia pn. "Ochrona środowiska — zatrzymywanie wody na obszarach wiejskich", zorganizowanego 17-18 oraz 21-22 kwietnia 2024 r. w ramach SIR przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu.

W szkoleniu udział wzięło 50 osób, w tym przedstawiciele nauki, doradztwa, rolnicy, praktycy i inne osoby zainteresowane tematem.

Szkolenia dotyczyły zagadnień środowiskowo-klimatycznych związanych z ochroną wód, ich retencją w obliczu długotrwałych okresów suszy oraz propagowaniem dobrych praktyk przyjaznych środowisku w gospodarowaniu rolą z uwzględnieniem innowacyjnych rozwiązań.

Wydarzenie obejmowało część wyjazdową dotyczącą praktycznego działania systemów melioracyjnych w obszarze działania Spółki Wodnej Melioracji Nizin Obrzańskich i część dydaktyczną w drugim dniu, realizowaną z udziałem wykładowców z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Pierwszego dnia uczestnicy wzięli udział w wyjeździe, wcześniej poprzedzonym wykładem pana dr inż. Przemysława Sztukowskiego, dyrektora SWMNO przeprowadzonym w hotelu MDS w Bonikowie.

Wykład pn. Dobre praktyki gospodarowania wodą w rolnictwie dotyczył:

racjonalnego gospodarowanie wodą w rolnictwie na tle problemów z dostępnością wody dla rolnictwa,
retencji na ciekach naturalnych i wodnych,
przykładów racjonalnej gospodarki wodnej poprzez systemy nawadniania i odwodniania, piętrzenia, kanały, rowy, dreny, jazy, zastawki, przepusty oraz ich pielęgnacji i utrzymania,
części historycznej związanej z pierwszymi pracami melioracyjnymi w regionie.

Wyjazd, objął w okolice gmin Kościan, Krzywiń, Śmigiel, Kamieniec, Wielichowo obszar działania Spółki Wodnej Melioracji Nizin Obrzańskich, gdzie znajduje się cała sieć systemów melioracyjnych.

Przewodnikiem podczas wyjazdu był pan dr inż. P. Sztukowski dyrektor SWMNO oraz pan Marcin Waligóra Kierownik Nadzoru Wodnego w Kościanie, który dostarczył wielu cennych informacji na temat zasad funkcjonowania sieci melioracyjnej, a także zademonstrował działanie niektórych obiektów na trasie wyjazdowej szkoleń.

Podczas wyjazdu studyjnego wizytowano następujące obiekty:

Jaz elektryczny na kościańskim kanale Obry - budowla hydrotechniczna wybudowana w poprzek kanału, piętrząca wodę w celu utrzymania stałego poziomu wody dla celów zabezpieczających przed powodzią okoliczne grunty miejskie i tereny rolnicze oraz celów żeglugi turystycznej.

Pompownia Nielęgowo z jazem oraz infrastrukturą do nawadniania łąk i pól polderu (teren depresyjny) przy kanale w obrębie Racot, Nielęgowo tworząca cały system „naczyń połączonych”. Przepompownie melioracyjne wykorzystywane są do odprowadzania nadmiaru wody z terenów zagrożonych podtopieniem lub do nawadniania obszarów, na których występuje niedobór wody. To budynki, w których umieszczone są agregaty pompowe. Ich zadaniem jest wymuszanie przepływu wody z miejsc zagrożonych zalewaniem i dalsze jej kierowanie tak, aby nie stwarzała niebezpieczeństwa. Rola przepompowni w systemie melioracji jest ważna, bo nie dopuszczają do nadmiernego gromadzenia się wody i zalewania terenów. Konstrukcja przepompowni melioracyjnych jest różna, dostosowana do miejscowych warunków. Istotnym parametrem jest ich wydajność, czyli ilość metrów sześciennych wody przepompowywanych w ciągu sekundy. Wartości te mogą się znacznie od siebie różnić w poszczególnych przepompowniach. Tą, którą oglądała grupa, miała trzy agregaty pompowe i system powiadamiania. Następne oglądane pompownie były mniejsze.

Zapora czołowa zbiornika Wonieść z możliwością zrzutu wody w cieki do nawadniania. Zbiornik Wonieść pełni funkcję zbiornika retencyjnego o łącznej powierzchni (przy max piętrzeniu) 777 ha, który obejmuje swym zasięgiem pięć byłych jezior: Drzeczkowskie, Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieskie oraz położone między nimi bagienne łąki. Retencjonuje wody dla potrzeb rolnictwa i ochrony przeciwpowodziowej. Powstał pod piętrzenie wód rzeki Samicy. Obiekt można było podziwiać z platformy widokowej w miejscowości Nowy Dębiec. Zbiornik podzielony jest na dwie części - zbiornik górny (część południowa) i dolny (część północna), oddzielone zaporą pośrednią ze śluzą we wsi Zgliniec, którą również zwiedziła grupa uczestników. Obszar zbiornika jest też cenną ostoją dla licznych gatunków ptaków. Miejsce do bytowania znalazły tutaj m. in.: bączek, bąk, podróżniczek, wąsatka.

Jaz - zapora górnego zbiornika Wonieść (część południowa) z retencją stawową.

Pompownie, ostatnie wizytowane obiekty: pompownia Puszczykowo przy środkowym kanale Obry ze zbiornikiem i układem łąk oraz pól, oraz pompownia Łęki Wielkie na północnym kanale rzeki Obry na terenach gospodarstwa rolnego p. Andrzejewskiego służące regulacji stosunków wodnych na tym terenie.

Podczas wyjazdu uczestnicy mogli obserwować działanie okolicznej sieci melioracyjnej oraz poszczególnych jej obiektów. Wizytom towarzyszyła aktywna dyskusja między uczestnikami a prowadzącymi oraz wymiana doświadczeń związanych z tematem wyjazdu.

Drugi dzień poświęcony był części dydaktycznej, którą zaprezentowali wykładowcy z Katedry Melioracji, Kształtowania Środowiska i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Pan prof. UPP dr hab. inż. Rafał Stasik omawiał zagadnienia dotyczące zmian klimatycznych w aspekcie dostępności wody i jej retencjonowania. Przedstawił zjawisko powstawania efektu cieplarnianego, sektory działań człowieka powodujące wzrost emisji gazów cieplarnianych, zmian klimatycznych. Dotyczących takich zjawisk jak: opady atmosferyczne (nawalne deszcze, nieprzewidywalne, krótkotrwałe), temperatury powietrza (wzrost dni upalnych, pożary), zachwianie bilansem wodnym i gospodarką wodną (większe parowanie, zużycie wody, niedoborów wody w glebie, nasilenie zjawisk ekstremalnych – susz, podtopień, powodzi, wichur, pożarów). Stąd podkreślenie znaczenia retencji wody i jej okresowego przetrzymywania w środowisku.

Szczegółowsze zagadnienia dotyczące melioracji, a problematyki retencjonowania wody w polu przedstawił pan dr inż. Michał Napierała. Zagadnienia omawiane w trakcie wykładu dotyczyły m.in.:

modernizacji i przebudowy istniejących systemów melioracyjnych, aby ich funkcja nie była tylko jednokierunkowa, czyli odwadniająca, ale dwukierunkowa, czyli odwadniająco-nawadniająca uwzględniająca ochronę przeciwpowodziową, regulację wilgotności gleby, retencjonowanie wody u „źródła” czy zatrzymanie lub ograniczanie odpływu biogenów;
możliwości zatrzymywania wody w polu poprzez odpływ kontrolowany tj. drenaż powierzchniowy (zastawki, jazy), czy drenaż podpowierzchniowy (regulatory odpływu na sieci drenarskiej);
innowacyjnego retencjonowania wody w glebie za pomocą regulatorów odpływu na sieci drenarskiej, sterowania odpływem drenarskim, zastosowania;
możliwości technicznych, montażu i eksploatacji regulatorów odpływu (ręczne, pływakowe automatyczne) i korzyści ze stosowania kontrolowanego odpływu.

Kolejnym tematem omawianym przez prelegenta było Gospodarowanie wodą w obrębie zagrody. Zagadnienie dotyczyło zbierania, oszczędzania wody deszczowej i możliwości jej wykorzystania, także podnoszenia świadomości związanej z działalnością prośrodowiskową.

Narastający problem z dostępnością wody dla rolnictwa jest coraz bardziej widoczny, dlatego należy podejmować działania w celu efektywnego wykorzystania wody.

Źródło: CDR w Brwinowie